Στη μνήμη της διάσωσης των Εβραίων. Ο Λαρισαίος Αλμπέρτος Ερρέρα.

Οι σοβιετικοί στρατιώτες της 60ής Στρατιάς του 1ου Ουκρανικού Μετώπου του Κόκκινου Στρατού μπαίνει απελευθερωτής στο Αουσβιτς.

   Στις 27 Γενάρη 1945 οι στρατιώτες της Σοβιετικής 60ης Μεραρχίας μπήκαν σαν απελευθερωτές στο στρατόπεδο του Άουσβιτς και με φρίκη διαπίστωσαν ένα από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα που διαπράχτηκε ποτέ, το Ολοκαύτωμα.  Αυτή η ημερομηνία ορίστηκε ως Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης και Τιμής για τους Εβραίους - θύματα του Ολοκαυτώματος.

   Ο φασισμός και ο ναζισμός – γέννημα, θρέμμα του καπιταλισμού - έχοντας στον πυρήνα της ιδεολογίας τους τον ρατσισμό και γενικά την υπάνθρωπο απέχθεια προς τη διαφορετικότητα, εφάρμοσαν μια «καλοσχεδιασμένη και βιομηχανικά οργανωμένη κάθαρση»

. Πρώτα στοχοποίησαν τους κυριότερους πολιτικούς τους αντιπάλους - τους κομμουνιστές - αφού το ταξικό μίσος κρατούσε ακόμα από την «γέννησή τους»[1].

   Η δεύτερη ομάδα ανθρώπων που στοχοποιήθηκε ήταν η θρησκευτική κοινότητα των Εβραίων. Από την αρχή και με ιδιαίτερο μένος από τον ναζισμό και τον φασισμό 6.000.000 Εβραίοι εξοντώθηκαν στα κρεματόρια και στα απάνθρωπα κολαστήρια που δημιούργησαν σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Το 1/3 του εβραϊκού πληθυσμού της ηπείρου μας εξολοθρεύτηκε ωμά και ανελέητα.

Μια τρίτη κατηγορία ήταν οι Ρομά, που ο αριθμός των θυμάτων της είναι  τεράστιος, αλλά αδιευκρίνιστος, λόγω της έλλειψης καταγραφής τους.  Ακολούθησαν οι ομοφυλόφιλοι, οι ανάπηροι, οι μαύροι και κάθε διαφορετική ομάδα που δεν διατηρούσε τα χαρακτηριστικά των «αρίων!!!».

Στην πατρίδα μας εξοντώθηκαν 67.000 (86%) των Ελληνοεβραίων και στη πόλη μας το 36% της εβραϊκής Κοινότητας, δηλαδή, χάθηκαν 239 ΑΝΘΡΩΠΟΙ από τους 1020 που είχε περίπου η Λάρισα[2].

Στην περιοχή μας διασώθηκε χάρη κυρίως του ΕΑΜ, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων. Αλλά ας αφήσουμε να μας το πει που οφείλεται αυτό, ο «πρύτανης» της Εβραϊκής Κοινότητας, Εσδρά Μωυσής: «Εδώ σαφώς και ανεπιφύλακτα – μας λέει - και χάριν της αλήθειας και της δικαιοσύνης πρέπει να λεχθεί ότι χωρίς τη σθεναρή και επίμονη θέληση και απόφαση των αντάρτικων οργανώσεων του Ε.Α.Μ., που είχαν φουντώσει, δεν θα υπήρχε περίπτωση σωτηρίας για κανέναν εβραίο, που κατέφυγε στις περιοχές όπου οι οργανώσεις αυτές υπήρχαν και δρούσαν»[3].

 Ο Λαρισαίος Αλμπέρτος Ερρέρα.

 

Αλμπέρτο Ερρέρα (1913-1944)

Μ’ αφορμή την επέτειο του Ολοκαυτώματος, αλλά και την ανάδειξη μορφών της λαϊκής βάσης, που σήκωσαν, οργάνωσαν και πάλεψαν για την ανθρώπινη αξιοπρέπειά τους θ’ αναφερθούμε σ’ αυτήν την σελίδα μνήμης, σε μια τέτοια προσωπικότητα της Αντίστασης, τον Αλμπέρτο Ερρέρα.

Μέσα στο πεδίο της αντιστασιακής δράσης των Λαρισαίων Εβραίων, ιδιαίτερη θέση κατέχει ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Αλμπέρτο Ερρέρα. Έγινε σύμβολο αντίστασης στα στρατόπεδα της Πολωνίας Άουσβιτς–Μπιρκενάου, δίνοντας ελπίδα και κουράγιο, σε ‘κείνο το κομμάτι των καταπιεσμένων που γνώρισαν το πιο εγκληματικό και απάνθρωπο πρόσωπο του Ναζισμού και του φασισμού.

   Ο Αλμπέρτο Ερρέρα γεννήθηκε το 1913 στη Λάρισα[4] και ήταν αξιωματικός του ελληνικού στρατού. Κατά τη διάρκεια της κατοχής εντάχθηκε στην αντίσταση (ΕΑΜ) και ως αντιστασιακός συνελήφθη[5] τη νύχτα 24 προς 25 Μαρτίου του 1944.

Την ίδια μέρα έγινε το μεγάλο πογκρόμ στη Εβραϊκή συνοικία των «Έξι δρόμων» της Λάρισας, όπου συνέλαβαν 225[6] Εβραίους. Από το ΕΑΜ του είχε δοθεί ταυτότητα, με το χριστιανικό όνομα Αλέκος (Άλεξ) Μιχαηλίδης[7].

Μετά την σύλληψή του οδηγήθηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου[8] και σε λίγες μέρες στάλθηκε στο Άουσβιτς[9]. Επιλέχτηκε για εργασία στους Ζόντερκομαντο, έχοντας τον σειριακό αριθμό 182.440, όπου είχαν εντάξει και πολλούς άλλους Έλληνες Εβραίους[10].

    Sonderkommando[11] ήταν το όνομα της ομάδας κρατουμένων -Εβραίων κυρίως- στα στρατόπεδα εξόντωσης τους οποίους οι ναζί χρησιμοποιούσαν στον μηχανισμό της μαζικής εξολόθρευσης των αποστολών των Εβραίων που έφταναν από ολόκληρη την Ευρώπη.

    Οι Ζόντερκομαντο έπρεπε να καθησυχάζουν τους νεοαφιχθέντες για να μπαίνουν στους θαλάμους αερίων χωρίς να υποψιάζονται τι τους περίμενε και μετά την εξόντωση τους, να αδειάζουν τους θαλάμους από τα πτώματα, να μαζεύουν οτιδήποτε είχαν κρατήσει μαζί τους οι δολοφονημένοι, να τους αφαιρούν τα χρυσά δόντια και τα μαλλιά από τις γυναίκες και στο τέλος να καίνε τα πτώματα στα κρεματόρια που ήταν ενσωματωμένα στους θαλάμους. Όταν στο Άουσβιτς αυξήθηκαν οι αριθμοί των Εβραίων που εξοντώνονταν καθημερινά και τα κρεματόρια δεν επαρκούσαν, οι ναζί έβαλαν τους κρατουμένους να σκάψουν λάκκους έξω τα κρεματόρια, μέσα στους οποίους έκαιγαν τα σώματα αυτών που δολοφονούνταν στους θαλάμους αερίων.

Ως Ζόντερκομαντο επιλέγονταν οι πιο δυνατοί και υγιείς νέοι άντρες, νεοαφιχθέντες συνήθως. Απομονώνονταν από το υπόλοιπο στρατόπεδο και οι συνθήκες διαβίωσής τους ήταν λιγότερο άθλιες από των άλλων κρατουμένων. Παρ’ όλ’ αυτά, κανένας από αυτούς δεν προσφέρθηκε εθελοντικά να δουλέψει σ’ αυτή την ομάδα. Επιπλέον όλοι τους καταλάβαιναν ότι αργά ή γρήγορα θα εξοντώνονταν κι αυτοί, καθώς ήταν σαφές ότι οι ναζί δεν ήθελαν να υπάρχουν μάρτυρες των εγκλημάτων τους στα στρατόπεδα θανάτου. Τον Δεκέμβρη του 1942 όλοι οι Ζόντερκομαντο εκτελέστηκαν και αντικαταστάθηκαν με καινούριους. Μια μεγάλη «εκκαθάριση» έγινε επίσης τον Φεβρουάριο του 1944⁵ και τον Σεπτέμβριο του 1944 δολοφονήθηκαν 200 περίπου Ζόντερκομαντο στο Άουσβιτς⁶

Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για την προέλευση των Εβραίων στα Ζόντερκομαντο, αλλά είναι γνωστό ότι 200 περίπου Εβραίοι από την Ελλάδα οι οποίοι έφτασαν στο Άουσβιτς στις 11 Απριλίου[12] επιλέχτηκαν από τους ναζί ως Ζόντερκομαντο⁸. Το καλοκαίρι του 1944 το ένα τρίτο περίπου των Ζόντερκομαντο του Άουσβιτς ήταν Έλληνες Εβραίοι. Εξαιτίας του αριθμού τους, ο ρόλος τους στην εξέγερση στο Άουσβιτς ήταν πολύ σημαντικός.

Πολλοί Ζόντερκομαντο (περισσότεροι μάλλον απ’ ο,τι οι άλλοι κρατούμενοι και οι άλλες κρατούμενες) προσπάθησαν να καταγράψουν αυτά που είδαν και, ξέροντας ότι οι πιθανότητες επιβίωσής τους ήταν εξαιρετικά περιορισμένες, αν όχι ανύπαρκτες, προσπάθησαν να βρουν τρόπους για να διασωθεί η μαρτυρία τους και να γίνει κάποτε γνωστή. Η πιο συνηθισμένη πρακτική, ήταν η χειρόγραφη καταγραφή και το θάψιμο των χειρογράφων σε κάποιο σημείο μέσα στο στρατόπεδο⁹. Μετά το 1945 βρέθηκαν αρκετά τέτοια χειρόγραφα, από σύντομα σημειώματα, έως πολυσέλιδες αναφορές (και πιθανόν να βρεθούν κι άλλα στο μέλλον).

Μια άλλη πολύ σημαντική ιστορική πηγή είναι το φωτογραφικό υλικό που έχει διασωθεί. Βέβαια οι ναζί απαγόρευαν τη λήψη φωτογραφιών μέσα στα στρατόπεδα ή να έχουν φωτογραφικές μηχανές οι κρατούμενοι και κινδύνευαν να εκτελεστούν αμέσως, αν γίνονταν αντιληπτοί να τις κατέχουν.

Οι ηρωικές πράξεις του Α. Ερρέρα

Α΄. Οι τέσσερες φωτογραφίες

    Οι τρεις από τις τέσσερες γνωστές φωτογραφίες που τραβήχτηκαν μυστικά στο στρατόπεδο Μπιρκενάου[13] -πίσω από τον τοίχο του κρεματορίου V- από τον Ερρέρα, ήταν οι μοναδικές φωτογραφίες που δείχνουν αποτέφρωση πτωμάτων στα γερμανικά στρατόπεδακαι αποτελούν τρία από τα πολυτιμότερα τεκμήρια του Ολοκαυτώματος.

  

 Σ' αυτή τη φωτογραφία  το κεντρικό της θέμα είναι η καύση των σωμάτων των δολοφονημένων, σε έναν από τους λάκκους έξω από το Κρεματόριο V. Βλέπουμε τα σώματα συγκεντρωμένα μπροστά στον λάκκο και τους Ζόντερκομαντο που ετοιμάζονται να τα πετάξουν στη φωτιά.

   Αυτό το γεγονός το επιβεβαιώνει ο Άλτερ Φάινζιλμπεργκ που ήταν στην ομάδα φωτογράφησης και μίλησε για το γεγονός αυτό. Θυμόταν μόνο το μικρό όνομα και την καταγωγή του: «Άλεξ, ένας Έλληνας Εβραίος». Θυμόταν όμως και κάποια άλλα χαρακτηριστικά στοιχεία από την δράση του «Άλεξ». Το 1978 έγραψε απαντώντας σε μια επιστολή του Μουσείου του Άουσβιτς-Μπιρκενάου:

   «Ήταν ο Άλεξ από την Ελλάδα, αλλά δεν θυμάμαι το όνομά του, αυτός που τράβηξε τις φωτογραφίες. Πέθανε κατά τη διάρκεια μιας απόδρασης κατά τη μεταφορά της στάχτης από την καύση των ανθρώπων. Αυτές οι στάχτες ρίχνονταν τακτικά στον Σόλα ή στον Βιστούλα. Ο Άλεξ αφόπλισε και τους δύο SS συνοδούς και έριξε τα τουφέκια τους στο Βιστούλα. Σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της καταδίωξης. Δεν θυμάμαι που θάφτηκε η κάμερα και άλλα έγγραφα επειδή αυτό το έκανε ο Αλέξ.»[14]

   Το κανονικό όνομα του κρατουμένου που προσπάθησε να δραπετεύσει κατά την μεταφορά της στάχτης, αφοπλίζοντας τους SS, ήταν Αλμπέρτο Ίσραελ Ερρέρα. Το Άλεξ, ή πιο σωστά Αλέκος Μιχαηλίδης, ήταν το όνομα που πήρε κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα.

 

Ο Άλτερ Φάινζιλμπεργκ, βετεράνος του Ισπανικού Εμφυλίου, ο οποίος εργαζόταν ως Ζόντερκομαντο στα κρεματόρια του στρατοπέδου από τον Ιούλιο του 1943, περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο τραβήχτηκαν οι φωτογραφίες:

«Κάπου στα μέσα του 1944 αποφασίσαμε να τραβήξουμε κρυφά φωτογραφίες για να καταγράψουμε τη δουλειά μας... Από την αρχή κάποιοι από τους δικούς μας Ζόντερκομαντο γνώριζαν το μυστικό: ο Σλόμο Ντράγκον, ο αδελφός του Γιόσεκ Ντράγκον και ο Άλεξ, ένας Έλληνας Εβραίος του οποίου το επώνυμο δεν θυμάμαι... Κάποιοι από μας έπρεπε να προστατέψουμε τον άνθρωπο που τραβούσε τις φωτογραφίες. Με άλλα λόγια, έπρεπε να παρακολουθούμε προσεκτικά μήπως πλησιάσει κανένας απ’ όσους δεν γνώριζαν το μυστικό και κυρίως κάποιος από τους άνδρες των SS που κυκλοφορούσαν στην περιοχή. Τελικά έφτασε η στιγμή. Συγκεντρωθήκαμε όλοι στη δυτική είσοδο που οδηγούσε από το εξωτερικό στον θάλαμο αερίων του Κρεματορίου V: δεν μπορούσαμε να δούμε κανένα από τους άνδρες των SS στο παρατηρητήριο που έβλεπε την πόρτα στο συρματόπλεγμα, ούτε κοντά στο μέρος όπου έπρεπε να τραβηχτούν οι φωτογραφίες. Ο Άλεξ, ο Έλληνας Εβραίος, έβγαλε γρήγορα τη φωτογραφική μηχανή του, την έστρεψε προς ένα σωρό από σώματα που καίγονταν και πίεσε το κλείστρο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η φωτογραφία δείχνει κρατούμενους Ζόντερκομαντο που εργάζονται στο σωρό. Κάποιος SS στέκεται δίπλα τους, αλλά η πλάτη του είναι στραμμένη προς το κτίριο του κρεματόριου. Μια άλλη εικόνα τραβήχτηκε από την άλλη πλευρά του κτιρίου, όπου γυναίκες και άντρες γδύνονταν ανάμεσα στα δέντρα. Ήταν από μια μεταφορά που επρόκειτο να δολοφονηθεί στο θάλαμο αερίου του Κρεματορίου V.»

Το φιλμ μεταφέρθηκε κρυφά εκτός στρατοπέδου από την Ελένα Ζπακ-Ντάντον (μέλος της πολωνικής αντίστασης, η οποία εργαζόταν στην καντίνα των SS) μαζί με ένα σημείωμα που έγραψαν ο Γιόζεφ Τσιριάνκεβιτς και ο Στανισλάβ Κλοντζίνσκι (μέλος της αριστερής πτέρυγας του πολωνικού αντιστασιακού κινήματος) και είχε την υπογραφή Stakło (Stanislaw Kłodzinksi) και ημερομηνία 4 Σεπτεμβρίου 1944. Στο σημείωμα αναφερόταν ότι οι φωτογραφίες -οι οποίες προοριζόταν για το Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα της περιοχή- έπρεπε να σταλούν σε ένα άτομο με το κωδικό όνομα «Tell» (Τερέζα Λασότσκα-Εστράιχερ, μέλος του Εσωτερικού Στρατού / Armia Krajowa):

«Επείγον. Στείλτε δύο μεταλλικούς κυλίνδρους φιλμ 6x9 όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Υπάρχει δυνατότητα λήψης φωτογραφιών. Σας στέλνω φωτογραφίες από το Μπίρκεναου που δείχνουν φυλακισμένους οι οποίοι στέλνονται σε θαλάμους αερίων. Μια φωτογραφία δείχνει μία από τις πυρές στις οποίες καίγονται πτώματα όταν τα κρεματόρια δεν προλαβαίνουν να κάψουν όλα τα πτώματα. Τα πτώματα στο πρώτο πλάνο πρόκειται να ριχτούν στη φωτιά. Μια άλλη εικόνα δείχνει ένα από τα μέρη στο δάσος όπου οι άνθρωποι γδύνονται πριν από το ‘‘ντους’’ -όπως τους έχουν πει- και στη συνέχεια πηγαίνουν στους θαλάμους αερίων. Στείλτε το ρολό φιλμ όσο πιο γρήγορα μπορείτε. Στείλτε τις συνημμένες φωτογραφίες στην Tell - πιστεύουμε ότι οι μεγεθύνσεις μπορούν να σταλούν παραπέρα.»

Η Tell έδωσε τις φωτογραφίες για εκτύπωση στον φωτογράφο Στανισλάβ Μούγα, ο οποίος ήταν μάλλον αυτός που τις εμφάνισε επεξεργασμένες και κροπαρισμένες, χωρίς να φαίνονται τα μαύρα περιθώρια των εσωτερικών χώρων από τις οποίες τραβήχτηκαν. Με αυτή τη μορφή δημοσιεύτηκαν το 1945 και παρουσιάστηκαν αργότερα σε εκθέσεις και σε δημοσιεύματα, αποδιδόμενες μάλιστα σε έναν άλλο Ζόντερκομαντο, τον Νταβίντ Σζμουλέφσκι. Μόλις το 1985, όταν η χήρα του αντιστασιακού Βλαντισλάβ Πίτλικ (στα χέρια του οποίου είχαν περιέλθει οι μη περικομμένες φωτογραφίες) δώρισε το υλικό στο μουσείο του Άουσβιτς-Μπίρκενάου, έγινε γνωστό ότι οι φωτογραφίες είχαν περικοπεί για να φαίνεται καλύτερα το γεγονός στο οποίο προσπάθησε να επικεντρωθεί αυτός που τις τράβηξε.

    Οι τέσσερες φωτογραφίες είναι συγκλονιστικές αφού οι τρεις αποτυπώνουν την βαρβαρότητα, το μίσος, την απανθρωπιά, τα πιο κτηνώδη και απάνθρωπα ένστικτα. Η τέταρτη φωτογραφία που δείχνει πλάγια τις σημύδες έχει κάνει την μεγαλύτερη εντύπωση γιατί αποτυπώνει την αγωνία, την προσπάθεια, την γενναιότητα το άγχος της υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων στην πάλη ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. 

   Τι ακριβώς όμως δείχνουν αυτές οι φωτογραφίες, οι οποίες τραβήχτηκαν με διαφορά 15 λεπτών - [Jean-Claude Pressac, Auschwitz: Technique and operation of the gas chambers, Beate Klarsfeld Foundation, Νέα Υόρκη 1989, σελ. 422-424] - η πρώτη από την τέταρτη; Οι διάφορες εκδοχές των τριών φωτογραφιών που άρχισαν να κυκλοφορούν μετά το 1945, αποτελούν προϊόν επεξεργασίας που έγινε για να φαίνεται καθαρότερα το γεγονός που σχετίζεται άμεσα με τη διαδικασία εξόντωσης.

 

Η φωτογραφίας δείχνει τη μεταφορά των σωμάτων προς τους λάκκους από τους Ζόντερκομαντο. Οι δυο αυτές φωτογραφίες έχουν καταγράψει τη διαδικασία εξαφάνισης των σωμάτων αυτών που δολοφονούνταν στους θαλάμους αερίων.

Β΄. Σκότωσε δυο Γερμανούς

Ο Σλόμο Βενέτσια, από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος κατάφερε να επιζήσει και να καταγράψει τη συγκλονιστική και πολύτιμη μαρτυρία του στο βιβλίο του, Sonderkommando. Μέσα από την κόλαση των θαλάμων αερίου. Σ’ αυτό αναφέρει και την απόπειρα δραπέτευσης του Αλμπέρτο (Αλέκου) Ερρέρα:

    «Ήταν δυο Έλληνες – ο Ούγκο Βενέτσια [...] και ο Αλέκος Ερρέρα. Η ιστορία τους δεν αναφέρεται από κανέναν, ο Ερρέρα ήταν όμως πραγματικός ήρωας. Πριν απ’ τον εκτοπισμό του ήταν πλοίαρχος του πολεμικού ναυτικού και άνθρωπος που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από εμάς. Μια μέρα οι Γερμανοί τους διέταξαν να πάνε με το φορτηγό που μετέφερε τις στάχτες στον ποταμό Σόλα. [...]

   Μας είπε [ο Ούγκο Βενέτσια] ότι ο SS που τους συνόδευε είχε καθίσει μπροστά, στη θέση του συνοδηγού, και ότι εκείνοι είχαν μείνει πίσω, μόνοι τους, μαζί με το φορτίο τις στάχτες. Πριν φτάσουν στον ποταμό, ο Ερρέρα κατέστρωσε ένα σχέδιο και μήνυσε στον Ούγκο τι έπρεπε να κάνει.    

   Ο Ερρέρα θα χτυπούσε το φρουρό όταν θα ερχόταν να τους ανοίξει την πόρτα, ενώ ο Ούγκο θα αιφνιδίαζε τον οδηγό και μετά θα βουτούσε στο νερό. Όταν σταμάτησαν το φορτηγό, περίμεναν να πλησιάσει ο SS για να τους πει να κατέβουν. Καθώς άνοιγε την πόρτα, ο Ερρέρα του κατάφερε ένα δυνατό χτύπημα στο κεφάλι με το φτυάρι. Ακούγοντας το θόρυβο, ο οδηγός, ο οποίος διάβαζε εφημερίδα, κοίταξε από τον καθρέφτη και βγήκε από το όχημα μ’ ένα περίστροφο στο χέρι. Απ’ ό,τι μας είπε ο Ούγκο, του ήταν αδύνατο να αντιδράσει: Είχε παραλύσει από το φόβο του βλέποντας τον οδηγό να τον σημαδεύει με το περίστροφο στο χέρι. Ήταν παιδί ακόμα, ούτε 18 χρονών, ενώ ο Ερρέρα ήταν έμπειρος και σίγουρα πιο θαρραλέος. Δίχως να περιμένει στιγμή ο Ερρέρα βούτηξε στο ποτάμι και άρχισε να κολυμπάει προς την απέναντι όχθη. Ο οδηγός τον πυροβόλησε, δεν μπορούσε όμως να τον φτάσει με το απλό περίστροφο που είχε. Έτσι, αρπάζοντας το όπλο του φρουρού, που παρέμενε πεσμένος στο χώμα, του έριξε πάλι με τις περίφημες σφαίρες ‘‘ντουμ ντουμ’’, που είχαν φτιαχτεί για να εκρήγνυνται στο εσωτερικό του σώματος, προκαλώντας τη μέγιστη βλάβη. Ο Ερρέρα τραυματίστηκε στο μηρό, συνέχισε όμως να κολυμπάει ως την απέναντι όχθη. Αμέσως σήμανε συναγερμός, και το ανθρωποκυνηγητό που οργανώθηκε την ίδια στιγμή διήρκεσε όλη τη νύχτα και την επόμενη μέρα. Το τραύμα του Ερρέρα όμως πρέπει να ήταν σοβαρό, πρέπει να έχασε πολύ αίμα, και τελικά δεν επέζησε της απόδρασης. Το πτώμα του βρέθηκε και μεταφέρθηκε στο Κρεματόριο ΙΙ.    Εν τω μεταξύ ο Ούγκο, που τον είχε φέρει πίσω ο οδηγός, μας διηγήθηκε όλα όσα είχε δει. Την επομένη οι Γερμανοί τον πήραν και κανείς μας δεν τον ξανάδε.

   Όσο για τον Ερρέρα, αυτός μεταφέρθηκε στο κρεματόριο για να γίνει η αυτοψία. Το σώμα του, τελείως εξαρθρωμένο και παραμορφωμένο, εκτέθηκε πάνω σ’ ένα τραπέζι, στο προαύλιο του κρεματορίου. Μας ανάγκασαν όλους να περάσουμε ένας ένας από μπροστά για να δούμε το παραμορφωμένο και αγνώριστο πρόσωπο του πρώην συντρόφου μας. Οι Γερμανοί ήταν εξαιρετικά νευρικοί, κι όποιος απέστρεφε το βλέμμα έτρωγε κοντακιές. Μετά τον μεταφέραμε στην αίθουσα των κλιβάνων και ψάλαμε ένα καντίς πριν κάψουμε το σώμα.»[15].

   Μια διαφορετική εκδοχή της ίδιας (στα βασικά της σημεία) ιστορίας αφηγείται και ο Ερρίκος Σεβίλλιας, ο οποίος όμως μάλλον την άκουσε από τις διαδόσεις μέσα στο στρατόπεδο (ενώ ο Βενέτσια την είχε ακούσει απ’ αυτόν που συνόδευε τον Ερρέρα). Και ο Σεβίλλιας καταλήγει:

«Αυτή ήταν η ιστορία του Ερρέρα για την παλικαριά του οποίου μιλούσαν εβδομάδες ολόκληρες στο λάγκερ.»[16]

   Αυτά έγιναν μεταξύ 21 και 29 Σεπτεμβρίου του 1944[17].

   Μια άλλη ομάδα που οχυρώθηκε, σε έναν αχυρώνα, κοντά στο χωριό Ραϊσκο, εξοντώθηκε όταν τα SS έβαλαν φωτιά στον αχυρώνα και τους έκαψαν ζωντανούς. Ελάχιστοι μπόρεσαν να διαφύγουν, όπως ο Ισαάκ Βενέτσια, που αργότερα ενώθηκε ξανά με τους συντρόφους του. Σε λίγες ώρες τα πάντα είχαν ηρεμήσει. Η εξέγερση είχε τελειώσει με πολύ βαρύ κόστος. Τα σώματα περίπου 250 νεκρών, μεταφέρθηκαν μπροστά στο εγκαταλελειμμένο «Κρεματόριο 4», ενώ ακόμα 200 από τους εξεγερμένους, που είχαν συλληφθεί, εκτελέστηκαν κατά δεκάδες επί τόπου. Οι απώλειες των Γερμανών SS, ήταν 3 υπαξιωματικοί νεκροί και 14 τραυματίες....

   Ο Χάϊντζ Κούνιο από την Θεσσαλονίκη, που βρίσκονταν στο στρατόπεδο, αποδίδει το σταμάτημα της λειτουργίας των κρεματορίων στην γενναία πράξη του Ερρέρα. Στην αφήγησή του λέει πως: «Ύστερα από κείνη την στιγμή, ήρθε σε πολύ λίγο χρόνο η απόφαση από το Βερολίνο, να κλείσουν όλα τα κρεματόρια. Εγώ πιστεύω προσωπικά πως ήρθε αυτή η απόφαση, λόγω αυτής της γενναίας πράξης του λοχαγού, λόγω του ότι οι Ρώσοι ήσαν πολύ κοντά, αλλά και λόγω του ότι ήθελαν … να εξαφανίσουν τα ίχνη».

Στη φωτογραφία αυτή καταγράφεται η προετοιμασία των θυμάτων για να μπουν στους θαλάμους αερίων: άνθρωποι που γδύνονται και γυμνοί άνθρωποι οι οποίοι κατευθύνονται προς ένα ορισμένο σημείο. Ανάμεσά τους κάποιοι Ζόντερκομαντο.

Γ΄. Συνδιοργανωτής της εξέγερσης …

   Σ’ αυτήν την ηρωική όσο και απελπισμένη εξέγερση του Sonderkommando στα κρεματόρια του Άουσβιτς-Μπίρκεναου στις 7 Οκτωβρίου 1944, στην οποία συμμετείχαν και σκοτώθηκαν εκατοντάδες κρατούμενοι, ανάμεσά τους και δεκάδες Έλληνες Εβραίοι, κυρίως από την Αθήνα, τα Ιωάννινα και την Θεσσαλονίκη.

   Στην οργάνωση και τον σχεδιασμό αυτής της εξέγερσης πρωταγωνιστικό ρόλο μαζί με άλλους είχε ο Αλμπέρτος Ερρέρα.

   Ο Ερρέρα δεν πρόλαβε να πάρει μέρος στην εξέγερση που οργάνωσαν οι υπόλοιποι Ζόντερκομαντο σε συνεννόηση με τη πολωνική αντίσταση στις 7 Οκτωβρίου του 1944. Ένας από τους πιο δραστήριους διοργανωτές της εξέγερσης των Ζόντερκομαντο ήταν ο Πολωνός Γιαακόβ Καμίνσκι, ο οποίος όμως δολοφονήθηκε από τους SS τον Αύγουστο, πιθανόν επειδή τα σχέδια για την εξέγερση είχαν προδοθεί. Για τον ίδιο λόγο ίσως έγινε και η μυστική δολοφονία των 200 περίπου Ζόντερκομαντο στις 23 Σεπτεμβρίου. Η πολωνική αντίσταση της περιοχής ζήτησε μετά τη δολοφονία του Καμίνσκι την αναβολή της εξέγερσης η οποία αρχικά είχε προγραμματιστεί για τις 15 Αυγούστου και στη συνέχεια την ανέβαλε κι άλλες φορές. Αυτός ήταν μάλλον και ο λόγος για τον οποίο ο Ερρέρα αποφάσισε να προσπαθήσει να δραπετεύσει, ύστερα από τις αναβολές της σχεδιαζόμενης εξέγερσης[18].

   Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, συμμετείχε στις προετοιμασίες για την οργάνωσή της που είχαν ξεκινήσει μήνες πιο πριν και μάλιστα ο Ερρέρα ήταν μεταξύ αυτών που την είχαν αποφασίσει[19]. Δυο απόπειρες που προηγήθηκαν της 7ης Οκτωβρίου, ήταν εκείνες του Ιουλίου και Οκτωβρίου του ιδίου έτους, από δυο μόνιμους αξιωματικούς του ελληνικού στρατού, που είχαν συλληφθεί μετά την επιστροφή τους από το αλβανικό μέτωπο. Ήταν ο Ιωσήφ Βαρούχ που συνελήφθη στα Γιάννενα και ο Αλβέρτος Ερέρα από τη Λάρισα.

   Στις συνεννοήσεις μεταξύ τους, οι Έλληνες τραγουδώντας δήθεν τραγούδια του Μάρκου Βαμβακάρη, με αλλαγμένους στίχους, φρόντιζαν να μεταδοθεί στο γειτονικό «Canada Κομάντο», όπου γινόταν διαλογή των ρούχων και όπου γνώριζαν ότι εργάζονταν αρκετές Ελληνίδες, τι γινόταν μέσα στα κρεματόρια. Ο Ιωσήφ Μπαρούχ ήταν ο πρώτος που εξεγέρθηκε κατά των Γερμανών Ο Ιωσήφ Βαρούχ από την Κέρκυρα ήταν ο πρώτος που εξεγέρθηκε κατά των Γερμανών. Ήταν λοχαγός Πυροβολικού (τάξη 1930).Μύησε στην εξέγερση τους Έλληνες, μέσω της ομάδας των Σοβιετικών αιχμαλώτων

  

Η  φωτογραφία αυτή, ήταν μια αποτυχημένη προσπάθεια για να αποτυπώσει ένα γεγονός που ήταν ο σκοπός της, όμως θεωρήθηκε αργότερα εικαστικά πως αποτύπωνε όλες τις συναισθηματικές καταστάσεις που βίωναν οι όμηροι-μελοθάνατοι.

Οι κρατούμενοι έπιασαν εκ νέου το σχέδιο για εξέγερση που είχαν αφήσει στη μέση. Κατόρθωσαν να προμηθευτούν ικανές ποσότητες δυναμίτη, από 4 γυναίκες που εργάζονταν στο γειτονικό εργοστάσιο της «Union», μέσα στο στρατόπεδο. Μια από αυτές, ήταν Ελληνίδα και την έλεγαν Σάρα. Στις 7 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Σάββατο, οι Γερμανοί επιχείρησαν να απομακρύνουν επιπλέον 200 άντρες, Έλληνες και Ούγγρους, που είχαν ήδη επιλεγεί για εξόντωση. Ήταν περίπου 02:30 το μεσημέρι, όταν μια ομάδα των SS έφτασε με ονομαστικούς καταλόγους για τη δεύτερη διαλογή. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες μαρτυρίες, τα γεγονότα διαδραματίστηκαν ως εξής: Όταν άρχισαν να εκφωνούν, τα ονόματα των Ελλήνων, κανείς δεν απάντησε. Σε κάποια στιγμή ακούστηκε μια φωνή. Πιθανόν του Ιωσήφ Βαρούχ στα ελληνικά: «Θα γίνει, ναι ή όχι ρε το ντου που λέγαμε;». Αμέσως όρμησαν στους Γερμανούς φρουρούς, τους αφόπλισαν και οχυρώθηκαν μέσα στο «Κρεματόριο 3», με τα λίγα όπλα που διέθεταν, αναμένοντας από τους συντρόφους τους να κινηθούν. Δυστυχώς, αν και μυημένοι στο σχέδιο της εξέγερσης, οι άντρες στα άλλα κρεματόρια δεν κινήθηκαν, γιατί ο αιφνιδιασμός είχε χαθεί. Μόνο η ομάδα του «Κρεματορίου 2», κινητοποιήθηκε ενστικτωδώς, στο άκουσμα των πρώτων πυροβολισμών. Ο επικεφαλής, ένας κτηνώδης εγκληματίας και ένας στρατιώτης των SS, όπως θυμούνται οι επιζώντες, πετάχτηκαν ζωντανοί στους φούρνους. Ένας άλλος στρατιώτης ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Μέσα σε λίγη ώρα ισχυρές δυνάμεις της φρουράς, με πολυβόλα και σκυλιά, περικύκλωσαν την περιοχή και ξεκίνησε μια ηρωική, αλλά, απελπιστικά άνιση μάχη. Οι κρατούμενοι προσπάθησαν να κόψουν τα συρματοπλέγματα, ώστε να μεταφερθεί η εξέγερση και στο γειτονικό στρατόπεδο. Βλέποντας το μάταιο της αντίστασης, ανατίναξαν το «Κρεματόριο 4» με δυναμίτη και επιχείρησαν να διαφύγουν στο δάσος. Οι περισσότεροι έπεσαν από τα καταιγιστικά πυρά, ενώ οι υπόλοιποι που πιάστηκαν εκτελέστηκαν επί τόπου. Οι Έλληνες από τα άλλα κρεματόρια, αλλά και το γειτονικό «Canada Κομάντο», παρακολουθούσαν τα γεγονότα με δέος, ανήμποροι να αντιδράσουν. Μπόρεσαν όμως να ξεχωρίσουν μέσα στους κρότους και τα ουρλιαχτά, τα λόγια του ελληνικού Εθνικού Ύμνου ...

 
ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (ΤΑΚΗΣ)

---

[1] Περίοδος της «Δημοκρατίας της Βαϊμάρης»

[2] Eσδρά Δ. Μωυσή, «Η Εβραϊκή Κοινότητα της Λάρισας πριν και μετά το Ολοκαύτωμα», Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας 2000, σ.185

[3] Eσδρά Δ. Μωυσή, ό.π., σ. 179.

[4] Κατά μια άλλη εκδοχή γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Παντρεύτηκε στην Λάρισα την Ματθίλδη που διατηρούσε μεγάλο μπακάλικο. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ και μέσω του καταστήματός του προμήθευε τον ΕΛΑΣ με τρόφιμα.

[5] Σύμφωνα με τον ανιψιό του, δεν συνελήφθη ως Εβραίος, αλλά ως αριστερός.

[6] Eσδρά Δ. Μωυσή, ό.π., σ. 188 και 183. «… από την Κοινότητα της Λάρισας εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου 219 άτομα που ανήκουν σε 63 οικογένειες».  – Από τους Λαρισαίους ομήρους που γύρισαν στη Λάρισα ήταν 5: «Πρώτος έφτασε στη Λάρισα ο κατόπιν ραββινεύον της Κοινότητας Ηλίας Αβραάμ Αλμπελανσής, αφού άφησε στις στάχτες των στρατοπέδων ολόκληρη την οικογένειά του (σύζυγο, παιδιά, αδέρφια). Ακολούθησαν οι: Ααρών Δαυίδ Βενουζίου, Βικτώρια Δαυίδ Σασών, Ντούκα Μωυσή Μωυσή (η μόνη που διασώθηκε από την πατρική 7μελή οικογένειά της) και η Αλέγρα Ααρών Μισδραχή».

[7] Ο Αλέξανδρος Αλεξανδρίδης ήταν το κωδικό όνομα του αδελφού του Αλμπέρτου Ερρέρα, του Σαμουήλ Ερρέρα, ο οποίος σκοτώθηκε ως μαχητής αντίστασης στη Θήβα της Ελλάδας, σε αεροπορική επιδρομή.  - Steven B. Bowman, The Agony of Greek Jews, 1940 – 1945, Stanford University Press, 2009, σελ. 97. σσ. 95-96, 106 και 271 (σημείωση 5). Ο Bowman λανθασμένα αναφέρει για τον Ερρέρα το ελληνικό όνομα Αλέκος Αλεξανδρίδης. Βλ. και G. Greif, ό.π., σελ 375· Ερρίκος Σεβίλλιας, Αθήνα - Άουσβιτς, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1995, σελ. 154, σημ. 5 (του Νίκου Σταυρουλάκη)

[8] Alter Fajnzylberg, Les cahiers d'Alter Fajnzylberg : ce que j'ai vu à Auschwitz, Éditions Rosiers, 2014.

[9] 2 Απρίλη 320 Έλληνες όμηροι έφυγαν από την Αθήνα έφτασαν στις 11 Απριλίου)

[10] Κώστας Κούσιαντας https://www.elaliberta.gr/ιστορία-θεωρία/ιστορία/3134-οι-τέσσερις-φωτογραφίες-του-άουσβιτς-και-ο-αλμπέρτο-ερρέρα-απ’-τη-Λάρισα.

[11] Ειδική ομάδα εργασίας.

[12] Μέσα σ’ αυτή την αποστολή ήταν και οι Λαρισινοί Εβραίοι και ανάμεσά τους ο Αλμπέρτο Ερρέρα.

[13] «Birkenau» (το όνομα του στρατοπέδου-παραρτήματος του Άουσβιτς).

[14] Fondation Auschwitz (31 October 2013). "I. Bartosik - Évasions du Sonderkommando d'Auschwitz - 2013-05" – via YouTube.

[15] Miklos Nyiszli, Auschwitz: A Doctor's Eyewitness Account ', Arcade Publishing, 2011.

[16] Ερρίκος Σεβίλλιας, ό.π..

[17] Shlomo Venezia & Béatrice Prasquier, Inside the Gas Chambers: Eight Months in the Sonderkommando of Auschwitz , Polity, 2011.

[18] Miklos Nyiszli, Auschwitz: A Doctor's Eyewitness Account, Arcade Publishing, 2011.

[19] Marcel Nadjary, Χρονικό 1941–1945, Ιδρυμα Ετσ - Αχαΐμ, Thessaloniki, 1991.