Απελευθέρωση της Λάρισας από τον Εθνικό Στρατό Ε.Λ.Α.Σ. - Σημειολογικά στιγμιότυπα εκείνης της μέρας

Με αφορμή την απελευθέρωση της Λάρισας από τα Γερμανικά στρατεύματα, αναδείχνουμε κάποιες, «εν πολλοίς», άγνωστες στιγμές με ιδιαίτερη σημασία και ιστορική αξία αλατοπίπερου.

Η σημειολογία αυτών των γεγονότων ρίχνει φως σε διάφορες γκρίζες ζώνες, διδάσκοντας και αντλώντας γνώση … δυστυχώς, «εκ των υστέρων», πιστεύοντας πως θα αποτελέσουν τα παθήματα μάθημα για το σήμερα και το μέλλον!!!

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

«Είναι μόλις περασμένα μεσάνυχτα της 22 προς 23 Οχτώβρη. Τμήματα ανιχνευτών και ομάδες κρούσης Αρχίζουν να διεισδύουν στη Λάρισα. Μπαί­νουν, πιάνουν τους στρατώνες, σπεύδουν να καταλάβουν τον υδατόπυργο για να προλάβουν τυχόν απόπειρα ανατίναξης, ξηλώνουν τη γερμανική φρουρά και την πετούν πέρα απ' το ποτάμι. Η νυχτερινή έφοδος του ιππικού προκαλεί τέτοια σύγχυση, που οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τα πόστα τους με σάλτα. Α­φήνουν ανέπαφο στα χέρια μας το μεγαλύτερο μέρος του εφοδιασμού τους, ακόμα και τους τραυματίες τους. Προλαβαίνουν όμως και βάνουν φωτιά στην ξύλινη γέφυρα του Πηνειού, που είναι μέσα στην πόλη. Άλλη ίλη κινείται και καταλαμβάνει τους σταθμούς του θεσσαλικού και του Αθηναϊκού σιδηροδρό­μου. Κι εδώ οι Γερμανοί λίγο προτού φύγουν έχουν κάνει μεγάλες καταστρο­φές. Ο ουλαμός του καπετάνιου Χρυσόστομου Μποροζίκα προωθείται προς τις φυλακές.

ΧΡΙΣΟΣΤΟΜΟΣ ΜΠΟΥΡΟΖΙΚΑΣ (στην Τασκένδη)

Φυλακές είναι η παλιά μπαρουταποθήκη. Καλείται ο διευθυντής, βγαίνει, βρίσκεται μπροστά στον παραταγμένο ουλαμό. Ο Χρυσόστομος του ανακοινώνει τη διαταγή:

—     Κοίτα τα χαρτιά σου και ν' απολύσεις αμέσως όλους τους πολιτικούς κρατουμένους και τους κοινούς υποδικοκατάδικους που δεν βαρύνονται με εγκλήματα, για να πάρουν μέρος στη χαρά της ελευθερίας.

Ο διευθυντής τους απόλυσε.

Δεν πέρασαν από τότε έξι μήνες και ο καπετάνιος Χρυσόστομος οδηγείται κρατούμενος στη φυλακή. Ο διευθυντής τον κοίταξε καλά-καλά, του είπε:

—         Εσένα κάπου σε ξέρω. Κάπου σ' έχω δει.

—     Τι κάπου με ξέρεις! Ξέχασες πού κράτησες το χαλινό του αλόγου μου για να κατέβω κι απόλυσες τους φυλακισμένους;

Αργότερα τον πήγαν στις φυλακές Τρικάλων. Και, ξαφνικά, τον φωνά­ζουν.

— Απολύεσαι!

Τέτοια ή βιασύνη του ήταν, που παράτησε και τη βελέντζα του. Ήξερε πως κάποιο λάθος είχε γίνει. Βγήκε, φυλάχτηκε, έμεινε καταδιωκόμενος στα βουνά γύρο) απ' το χωριό του, πολέμησε στο δεύτερο. Τώρα είναι πρόσφυγας στη Ρωσία»[1].

ΛΑΪΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Την μέρα της απελευθέρωσης οι κάτοικοι της πόλης γνωρίζουν πλέον - από κοντά - τους λαογέννητους λαϊκούς θεσμούς, που τους ανέδειξε η ανάγκη για την επιβίωση.

Η συγκέντρωση στην Κεντρική Πλατεία. Κάτω δεξιά η σφραγίδα του Β τμήματος της Εθνικής Πολιτοφυλακής Λάρισας.

Η Εθνική Πολιτοφυλακή. Φρόντισε, μπαίνοντας στη πόλη, να υπάρξει τάξη και το πέρασμα στην «καινούργια μέρα» να γίνει ειρηνικά, χωρίς βιαιότητες και πλιάτσικο.
 «Βγήκαν περιπολίες στους δρόμους οι οποίες όμως δεν χρειάστηκε να επέμβουν πουθενά, γιατί η τάξη και η πειθαρχία του λαού ήταν υποδειγματική …»[2].

ΑΛΕΚΟΣ ΧΟΝΔΡΟΝΑΣΙΟΣ

Η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση. Είναι ο δημοκρατικότερος θεσμός που έχει τις ρίζες του αιώνες πριν, όταν η ανάγκη και τότε επέβαλε την λειτουργία του για την επίλυση και βελτίωση της ζωής του λαού. 
«... Μπήκε στην πόλη το Επαρχιακό Συμβούλιο Αυτοδιοίκησης (Β΄ βαθμού)  με επικεφαλής το δικηγόρο Αλέκο Χονδρονάσιο. Ο Χονδρονάσιος αγαπήθηκε από τους Λαρισινούς, που τίμησαν το ήθος του και την αφοσίωσή του στις ιδέες της κοινωνικής δικαιοσύνης, εκλέγοντάς τον βουλευτή και δήμαρχο.»[3].

• Α΄ βαθμός Αυτοδιοίκησης: Στην μεγαλειώδη συγκέντρωση της άλλης μέρας (24.10.1944), στην Κεντρική Πλατεία, «πήραν μέρος όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της πόλης και … δια βοής, αναδείχτηκε – το Δημοτικό Συμβούλιο – και δήμαρχος ο μηχανικός Σακελλάριος και βοη­θός δημάρχου ο δικηγόρος Γιώργος Παπαϊωάννου, Αντιστασιακός παράγοντας, δραπέτης του Χαϊδαρίου»[4].

ΔΟΣΙΛΟΓΟΙ

Η πρώτη ανακοίνωση του Εθνικού Στρατού Ε.Λ.Α.Σ. (Ταξιαρχία Ιππικού), με την είσοδό της στη Λάρισα, μετά τον χαιρετισμό για την απελευθέρωση της πόλης, καλούσε τους δοσίλογους - συνεργάτες του εχθρού  να παρουσιασθούν στο Φρουραρχείο ή στην  Πολιτοφυλακή: «... 2. Όλοι οι συνεργάτες του εχθρού, μέλη και οπαδοί των αντεθνικών προδοτικών οργανώσεων (τάγματα ασφαλείας, ΕΑΣΑΔ, ΕΑΟ, ΕΕΕ, κ.λπ.). Παρουσιαζόμενοι θα μείνουν υπό περιορισμό και θα παραδοθούν στην Εθνική Κυβέρνηση …»[5].

Φυσικά, εκτός από έναν μικρό αριθμό που παραδόθηκε, τις προηγούμενες μέρες οι περισσότεροι από τους δοσιλόγους ακολούθησαν τους Γερμανούς στην υποχώρηση, όπως ο περίφημος Νταβίντωφ, οι «2000 περίπου ταγματασφαλίτες που τους ακολουθούν από τη Θεσσαλία»[6]. Άλλοι ανηφόρισαν προς τον Ζέρβα, όπως «ο Μαλλιάρας Δημ., ο Αρχιμανδρίτης Ηλίας και ο Σπυρόπουλος Θεοδ. πήγαν μέσω Τρικάλων για το Ζέρβα»[7], οι οποίοι έτσι κι αλλιώς λειτουργούσαν μεταξύ τους σαν συγκοινωνούντα δοχεία σε όλη τη διάρκεια της κατοχής. Τέλος κάποιοι άλλοι λούφαξαν περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία – που δεν άργησε να ‘ρθει με τα Δεκεμβριανά – ώστε να υπηρετήσουν τα νέα τους αφεντικά, τους  Εγγλέζους. 

  Παράδειγμα των «αρχιεασαδιτών στυγερών δήμιων, ληστών και προδοτών»[8] Ι. Μπόκαρη και Καραγιώργου καθώς και του  Σούρλα, που: «Κρύβεται από άλλους ομοίους του και ζει σε βάρος των βοσκών που δεν αποφασίζουν να τον καταδώσουν γιατί τρέμουν την εκδίκηση του παληού ληστάρχου»[9].

«ΣΕΒΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ»
Η αστική εθιμοτυπία και η υποκρισία:

 «Άρχισαν να προσέρχονται επιτροπές και παράγοντες της πόλης για να συγχαρούν τη Διοίκηση της Ταξιαρχίας, να υποβάλουν τα σέβη τους. Ο ταξίαρχος Κασσάνδρας, τσακισμένος από την κούραση και τις συγκινήσεις, μου είπε:

-       Να με απαλλάξεις απ’ αυτόν τον πονοκέφαλο. Δέξου εσύ τις επιτροπές.

Ο κόσμος γιόρταζε και πανηγύριζε· εμάς τρέμαν τα πόδια απ’ την πείνα και την κούραση.

Ήρθε για σέβη και συγχαρητήρια επιτροπή δικαστικών με επικεφαλής τον εισαγγελέα Πατακιά, επιτροπή βιομηχάνων, εμπόρων, δικηγόρων, δημόσιων υπαλλήλων, επιτροπή της Εκκλησίας με επικεφαλής τον Πρωτοσύγγελο της Μητρόπολης, επιτροπές οργανώσεων, συνοικιών, πρώην βουλευτές, γερουσιαστές, πλούσιοι παράγοντες, τα παλιά ονόματα και τα τζάκια της Λάρισας, ο εκπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και πρώην δήμαρχος, γιατρός Σάπκας»[10].

Πολλοί απ’ αυτούς, «θεσμικοί», που συνεργάστηκαν και υπηρέτησαν με αβρότητα τους κατακτητές και την δοσιλογική κυβέρνηση, εκπαιδευμένοι οσφιοκάμπτες, συνηθισμένοι γυμνοσάλιαγκες, «αξιότιμοι νοικοκυραίοι»· λίγους μήνες μετά, θα προσκυνούν τα νέα αφεντικά τους, ντόπια (βασιλιά και ριψάσπιδες πολιτικούς ή δοσίλογους), καθώς και ξένους προστάτες (αγγλοαμερικάνους). Τους συναντάμε, με βάση τα «νέα καθήκοντά τους», να παρίστανται σαν μάρτυρες υπεράσπισης υπέρ των δοσίλογων στα δικαστήρια δοσίλογων και σαν μάρτυρες κατηγορίας ή ένορκοι στις δίκες των αντιστασιακών καταδικάζοντάς τους σε θάνατο, ενώ λίγους μήνες πριν τους «έγλυφαν» εκφράζοντας τα «σέβη και τα συγχαρητήρια».

ΕΓΓΛΕΖΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ … «ΕΠΙ ΤΩ ΕΡΓΩ»!!!

«Φτάνουμε στην κεντρική πλατεία· μόνο που ο κόσμος δεν σηκώνει στα χέρια άλογα και ιππείς. Είναι παραλήρημα. Καμπάνες, φωνές, σημαίες.

Εγκαθιστούμε την έδρα της Ταξιαρχίας στον άνω όροφο του μεγάρου της Εθνικής Τράπεζας. Απ’ το μπαλκόνι, απευθύνει χαιρετισμό ο ταξίαρχος Κασσάνδρας. Λέγω και δυο λόγια. Καταφέρνουμε τον Ντικ Ντίκινσον να μιλήσει. «Θεωρώ τιμή μου ότι συμπολέμησα με τέτοια παλληκάρια», λέει για μας. Πολύ γρήγορα πλήρωσε το ολίσθημά του. Τον διώξανε. Οι Εγγλέζοι «σύνδεσμοι» είχαν αυστηρή εντολή να μην εμφανίζονται με τον ΕΛΑΣ και να δείχνουν τη διάστασή τους»[11].

«Αργά το απόγευμα κατέφθασε ο Εγγλέζος ταξίαρχος Τζέλικο, διοικητής του «Αγγλικού εκστρατευτικού σώματος» με το επιτελείο του σε δυο αυτοκίνητα. Άπλωσε το χάρτη του. Σκοπός του ήταν να προλάβει κάπου τους Γερμανούς. Οι γέφυρες καμένες.

-       Μα δεν ακούτε ούτε Λονδίνο; Αφού στις 21 κατάλαβες τη Λάρισα! Που είναι το τμήμα σου; Του είπα.

-       Στη Λαμία …

Του μίλησα έτσι, σαρκαστικά, γιατί το Μπι-Μπι-Σι είχε μεταδώσει ότι βρετανικά μηχανοκίνητα υπό τον ταξίαρχο είχαν ελευθερώσει τη Λάρισα στις 21 Οκτωβρίου. Οι Εγγλέζοι με τους κατασκόπους τους ήξεραν και τα κουτάλια μας, δεν ήξεραν ότι στις 21 και 22 του μηνός δίναμε μάχη στο Πλατύκαμπο και στις παρυφές της πόλης;
  Αλλά συνέχιζαν την πολιτική τους. Να μην ακούγεται ο ΕΛΑΣ, να προβάλλονται οι Εγγλέζοι. Να μας μειώνουν».[12]

ΜΠΑΡΜΠΑΣ Α. ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Takis-mp@hotmail.com

---

[1] Αλέξη Σεβαστάκη, ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑΣ-ΤΟ ΑΝΤΑΡΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Ε΄ Έκδ., Εκδόσεις Γ.Χ. Κανελλόπουλος, σ.216

[2] Εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ» 24.10.1944.

[3] Αλέξη Σεβαστάκη, ό.π., σ.219.

[4]  Αλέξη Σεβαστάκη, ό.π., σ.224.

[5]  Εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ» ό.π.

[6] Σαράντης Πρωτόπαπας – Κικίτσας, Χη ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΤΟΥ Ε.Λ.Α.Σ., επιμέλεια: Ν. Μάργαρης, Αθήνα 1978, σ. 409.

[7] Εφημερίδα «ΡΗΓΑΣ» 26.7.1944.

[8] «ΑΛΗΘΕΙΑ» 22.05.1945.

[9] Ο Λήσταρχος Σούρλας, φόνοι - ομαδικές απαγωγές – συλλήψεις - βασανιστήρια, εκδ. Λαϊκής Διαφώτησης, Βόλος, Μάης 1945, σ.5. 

[10] Αλέξη Σεβαστάκη, ό.π., σ.221.

[11] Αλέξη Σεβαστάκη, ό.π., σ.217.

[12] Αλέξη Σεβαστάκη, ό.π., σ.222-223.