Στις 31 Μαΐου 1957, ο
στρατηγός Στέφανος Σαράφης, αρχηγός του ΕΛΑΣ και βουλευτής της ΕΔΑ, ξεψύχησε χτυπημένος θανάσιμα από αυτοκίνητο
στην παραλιακή λεωφόρο Ποσειδώνος, στον Άλιμο.
Μαζί του χτυπήθηκε η γυναίκα του, η αγγλίδα αρχαιολόγος Μάριον Πάσκοου (Marion
Pascoe).
…………………………………………………………………………………………………
Από τον Αη Στράτη στην ΕΔΑ
Ο Στέφανος Σαράφης
εξελέγη τον Σεπτέμβριο του 1951 βουλευτής της ΕΔΑ, όντας εξόριστος στον Αη
Στράτη. Οι μεταπολεμικές εκτοπίσεις του είχαν ξεκινήσει το 1946 από την Ικαρία,
ακολούθησε η Σέριφος και από τον
Ιανουάριο του 1948 η Μακρόνησος. Τον Αύγουστο του 1950, ανάμεσα σε 2.840
«αμετανόητους» του στρατοπέδου της Μακρονήσου, μεταφέρθηκε στον Αη Στράτη.
Από τους 10 της ΕΔΑ
που εξελέγησαν βουλευτές το 1951, οι επτά ήταν εξόριστοι και οι τρεις
φυλακισμένοι. Οι εκλεγμένοι εξόριστοι απελευθερώθηκαν με σημαντική καθυστέρηση,
ήρθαν στην Αθήνα και, λίγες εβδομάδες μετά την επιστροφή τους, η εκλογή τους
ακυρώθηκε από το εκλογοδικείο. Ορισμένοι συνελήφθησαν εκ νέου και στάλθηκαν
εξορία. Ο στρατηγός Σαράφης παρέμεινε ελεύθερος. Τον Φεβρουάριο του 1952
παντρεύτηκε την Μάριον. Είχαν γνωριστεί το 1938 όταν εκείνος βρίσκονταν στην
Μήλο, εξόριστος από τον Μεταξά, και η Μάριον πήγε στο νησί για αρχαιολογικές
έρευνες. Ξαναβρέθηκαν 14 χρόνια αργότερα για να παντρευτούν…
……………………………………………………………………………………………………
Ο θάνατος του στρατηγού
Το πρωί της 31
ης
Μαΐου 1957, η Μάριον και ο Στέφανος Σαράφης κατέβηκαν μαζί στην Αθήνα για τις
δουλειές τους αλλά επέστρεψαν χωριστά, ο στρατηγός γύρω στη μία το μεσημέρι.
Από τις αρχές Μαΐου ως τα τέλη Οκτωβρίου το ζευγάρι πήγαινε καθημερινά στη
θάλασσα για μπάνιο πριν το μεσημεριανό φαγητό. Έτσι κι εκείνη τη μέρα φόρεσαν
τα μαγιώ τους, πήραν την τσάντα με τις πετσέτες και ξεκίνησαν για τη θάλασσα.
Η παραλιακή λεωφόρος
Αλίμου χωρίζονταν τότε (όπως και τώρα) από μια νησίδα ασφαλείας. Το ζευγάρι
διέσχισε το τμήμα της λεωφόρου που είχε κατεύθυνση προς την Αθήνα και πλησίαζε
την νησίδα ασφαλείας. Τότε ξαφνικά φάνηκαν δυο αυτοκίνητα, ένα μικρό μαύρο που
προχωρούσε κανονικά κοντά στο πεζοδρόμιο, μακριά από τη νησίδα, και μια ανοιχτή
Buick μπλε-πράσινη που έτρεχε με ιλιγγιώδη ταχύτητα (περίπου
130 χιλιόμετρα, όπως υπολογίστηκε). Αυτή η κούρσα τους χτύπησε. Την αναίσθητη
Μάριον την μετέφεραν σε νοσοκομείο της Αθήνας με τρία συντριπτικά κατάγματα στο
πόδι της και διάσειση στο κεφάλι. Τον στρατηγό τον πήραν με φορτηγό και τον
μετέφεραν στο νοσοκομείο Κυανούς Σταυρός στην Λεωφόρο Συγγρού. Το χτύπημα που
είχε δεχτεί ήταν φοβερό: το πίσω μέρος του κεφαλιού του είχε σχεδόν
πολτοποιηθεί ενώ είχαν υποστεί ρήξη οι πνεύμονες και η σπονδυλική στήλη. Ξεψύχησε
μια ώρα αργότερα.
 |
| Η φωτογραφία είναι του Στέλιου Κασιμάτη, φωτογράφου της "ΑΥΓΗΣ" |
Το αυτοκίνητο που
χτύπησε το ζευγάρι το οδηγούσε ο Μάριο Μουζίλι, υπαξιωματικός της Αμερικανικής
Αεροπορίας, 22 ετών, που υπηρετούσε στη βάση του Ελληνικού. Είχε πινακίδες
Ξένης Αποστολής (ΞΑ) με αριθμό κυκλοφορίας 1941. Συνοδηγός ήταν ένας άλλος
Αμερικανός στρατιωτικός της βάσης. Οδηγός και συνοδηγός βρέθηκαν εντελώς
νηφάλιοι. Στον τόπο του δυστυχήματος κατέφθασαν Αμερικανοί στρατιωτικοί από την
βάση οι οποίοι συνέλαβαν τους δυο επιβαίνοντες. Λίγες μέρες αργότερα η
Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών (USIS) στην Ελλάδα
ανακοίνωσε: «Αι αμερικανικαί στρατιωτικαί αρχαί έθεσαν εν προφυλακίσει μέχρι
εκδόσεως αποφάσεως ένα Αμερικανό αεροπόρο το αυτοκίνητο του οποίου ετραυμάτισε
τον στρατηγό και βουλευτή Στέφανο Σαράφη».
Η σορός του στρατηγού
εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο ναό του Αγίου Ελευθερίου δίπλα στη Μητρόπολη.
Στις 3 Ιουνίου έγινε η κηδεία με μεγάλη προσέλευση κόσμου. Τον επικήδειο
εκφώνησε ο Ηλίας Ηλιού και αποχαιρέτησαν τον νεκρό ο Ηλίας Τσιριμώκος και ο
Κομνηνός Πυρομάγλου.
Η Μάριον που
νοσηλεύονταν σε κακή κατάσταση πληροφορήθηκε τον θάνατο μια εβδομάδα αργότερα
από την μητέρα της που ήρθε από την Αγγλία λίγες μέρες μετά το δυστύχημα.
Πέρασαν δυο μήνες από
το δυστύχημα και ενώ η υγεία της καλυτέρευε, η Μάριον συνειδητοποίησε ότι ο
Μουζίλι δεν επρόκειτο να διωχθεί αυτεπάγγελτα. Έπρεπε η ίδια να καταθέσει
μήνυση ώστε να ξεκινήσει κανονική δικαστική έρευνα. Όρισε για δικηγόρους τον
Ηλία Ηλιού και τον ποινικολόγο Δημοσθένη Μιράσγεζη. Μέχρι που ξεκίνησε η έρευνα
η Μάριον δεν είχε σκεφτεί την πιθανότητα της δολοφονίας (αυτό γράφει και στο
βιβλίο της). Θεωρούσε ότι η πιθανότητα αυτή ήταν «εύκολη λύση» που θα άνοιγε
την πόρτα σε μελοδραματισμούς τους οποίους δεν επιθυμούσε ούτε επεδίωκε. Με την
έρευνα όμως άρχισαν να προκύπτουν ύποπτα στοιχεία που έκαναν την ίδια και τους
δικηγόρους να σκέφτονται διαφορετικά.
Ένα από τα πρώτα
στοιχεία που ήρθαν στην επιφάνεια ήταν από την αυτοψία: ο ιατροδικαστής
Καψάσκης που είχε σπεύσει στον τόπο του δυστυχήματος, ακούστηκε από τους
παρευρισκόμενους να λέει «σαν εκ προμελέτης μου φαίνεται» και «σαν [το
αυτοκίνητο] να έβαλε στόχο τον στρατηγό». Και πραγματικά ένας επαγγελματίας
αυτοκινητιστής που εξέτασε τα ίχνη από τις ρόδες της κούρσας παρατήρησε ότι ο
Μουζίλι είχε φρενάρει και είχε πατήσει γκάζι δυο φορές πριν χτυπήσει το
ζευγάρι, σαν δηλαδή να υπολόγιζε την απόσταση από τον στόχο του. Η λεωφόρος στο
σημείο εκείνο ήταν και τότε πλατιά, χωρούσε άνετα δυο παράλληλα αυτοκίνητα, δεν
υπήρχε λόγος να πλησιάσει τόσο κοντά στη νησίδα.
…………………………………………………………………………………………………
Στην διασταύρωση της
παραλιακής λεωφόρου με την οδό Γερουλάνου στεκόταν εκείνη την ημέρα (όπως και
κάθε μέρα) ένας αστυνόμος της Τροχαίας. Ο αστυνόμος αυτός κατέθεσε στο
δικαστήριο και βεβαίωσε για την ιλιγγιώδη ταχύτητα της κούρσας. Υπήρξαν
μαρτυρίες ότι εξομολογήθηκε σε φίλους του στον Άλιμο για τον στρατηγό: «τον έχω
στη συνείδησή μου αυτόν τον καλόν άνθρωπο γιατί έπρεπε να αναφέρω την κάθε
κίνησή του».
Επιπλέον, μόλις
έφτασε στα γραφεία της ΕΔΑ η είδηση για τον θανάσιμο τραυματισμό του στρατηγού,
στάλθηκαν από εκεί ο δημοσιογράφος Γιάννης Βούλτεψης και ο παλιός καπετάνιος
του ΕΛΑΣ Γιάννης Γούσης – Ξάνθος ώστε να κάνουν μαζί επιτόπια έρευνα. Μαζί τους
ήταν ο φωτογράφος της «Αυγής» Στέλιος Κασιμάτης που τράβηξε όλες τις
φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν από τον τόπο του δυστυχήματος. Οι Βούλτεψης και
Γούσης – Ξάνθος επέστρεψαν επανειλημμένα στην περιοχή ερευνώντας την υπόθεση.
Η δίκη
Λίγο καιρό μετά την
σύλληψή του, οι Αμερικανοί πήραν τον Μουζίλι από την Ελλάδα, όπως πήραν τον
συνοδηγό και τον ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου, επίσης Αμερικανό. Από τους τρεις
ξαναέφεραν μόνο τον Μουζίλι για το δικαστήριο που έγινε στις 19 Ιανουαρίου
1958.
 |
| Ο Αμερικανός λοχίας Μάριο Μουζάλι (αριστερά), κατά την διάρκεια της δίκης. |
Στη δίκη, η
υπεράσπιση του Μουζίλι προσπάθησε να αμφισβητήσει την μεγάλη ταχύτητα, όμως με
την κατάθεση του αστυνόμου της Τροχαίας αυτό ήταν αδύνατο. Η κατάθεση του
αστυνόμου υποστηρίχτηκε και από την κοπέλα που εργάζονταν στο περίπτερο της
παραλιακής λεωφόρου, πολύ κοντά στο σημείο που έγινε το χτύπημα. Αυτή η κοπέλα
είχε πει στον Βούλτεψη και τον Γούση – Ξάνθο ότι είχε δει λίγη ώρα πριν το
χτύπημα να κυκλοφορεί στην περιοχή κάποιος με walkie
talkie και δεν ήταν πρώτη φορά που τον έβλεπε εκεί. Το στοιχείο
αυτό όμως δεν το κατέθεσε στη δίκη.
Υπέρ του
κατηγορουμένου κατέθεσε ένας Αμερικανός Γερουσιαστής που ήρθε στην Ελλάδα
ειδικά γι αυτόν τον σκοπό. Εν τέλει ο Μουζίλι καταδικάστηκε σε έναν χρόνο
φυλακή για ανθρωποκτονία εξ αμελείας, ποινή που θεωρήθηκε ότι είχε εκτίσει στο διάστημα πριν από τη δίκη.
Έτσι αφέθηκε ελεύθερος.
Μετά τη δίκη – οι αγωγές
Παρά την απόφαση του
δικαστηρίου, η Μάριον Σαράφη συνέχισε να συγκεντρώνει κι άλλα στοιχεία με την
βοήθεια της ΕΔΑ και των δικηγόρων της. Ένα απ’ αυτά ήταν πως στο πλαϊνό με το
δικό τους σπίτι, είχαν νοικιάσει διαμέρισμα δύο Αμερικανοί της Βάσης, ενώ τρεις
μήνες πριν την 31η Μαΐου στο διαμέρισμα αυτό είχε μπει τηλέφωνο. Συνεπώς, κάθε
κίνηση του στρατηγού μπορούσε να αναφερθεί. Και πραγματικά η μόνη συνήθειά του
που μπορούσε να υπολογιστεί με ακρίβεια ήταν το μεσημεριανό μπάνιο. Μόλις
επέστρεφε ο στρατηγός από την Αθήνα το ζευγάρι φορούσε τα μαγιό κι έφευγε για
τη θάλασσα διασχίζοντας τη λεωφόρο πάντα στο ίδιο σημείο όπου υπήρχε η νησίδα.
Στις πολύ συχνές της
αναφορές της για τον στρατηγό (έτσι τον φώναζε όλη η οικογένεια – «ο στρατηγός») η Μάριον μιλούσε για το πείσμα του και το
αποδείκνυε λέγοντας ότι είχε μάθει να κολυμπάει ουσιαστικά μετά τον γάμο τους
(μεγάλος σε ηλικία), αστειευόμενη για την έλλειψη χρόνου και διάθεσης να μάθει
να κολυμπάει εξόριστος στα νησιά τόσα χρόνια…
Μερικά χρόνια
αργότερα Αμερικανοί φίλοι της Μάριον που ενδιαφέρθηκαν να ερευνήσουν την
υπόθεση αναζήτησαν τον Μουζίλι. Η οικογένειά του όμως, είτε δεν επιθυμούσε να
παράσχει στοιχεία, είτε και η ίδια δεν γνώριζε πού βρίσκονταν. Ενώ εκείνη την
εποχή πλησίαζε ο γάμος της αδερφής του και είχε πάρει άδεια για να παρευρεθεί,
ο Μουζίλι έγραψε πως ανακλήθηκε η άδειά του γιατί «του ανατέθηκε μια σοβαρή
δουλειά».
Οι δικηγόροι Ηλιού
και Μιράσγεζης μετά το πέρας της δίκης εξήγησαν στη Μάριον ότι το ελληνικό
κράτος δεν επρόκειτο να διεκδικήσει μέσω της δικαιοσύνης αποζημίωση από τους
Αμερικανούς. Θα έπρεπε να το κάνει η ίδια μέσω των δικηγόρων της. Η Μάριον
αντιλαμβάνονταν την πολιτική ανάγκη για αποζημίωση αλλά της φαινόταν αποτρόπαιο
να ωφεληθεί η ίδια οικονομικά από το θάνατο του συντρόφου της. Σκέφτηκε όμως
πως ο Στέφανος είχε μεγάλη ευαισθησία στα απροστάτευτα γηρατειά και κάθε φορά
που έβλεπε έναν γέρο να ζητιανεύει ή να κάνει τον μικροπωλητή, της έλεγε «βλέπω
τον πατέρα μου αν δεν είχε τους τρεις γιούς του». Έτσι αποφάσισε να ορίσει
αποζημίωση για το Γηροκομείο Τρικάλων, ελπίζοντας πως για τέτοιο καλό σκοπό το
δικαστήριο θα επιδίκαζε περισσότερα χρήματα. Και πραγματικά η αποζημίωση
ορίστηκε σε σημαντικό για το 1958 ποσό των 22.100 δραχμών μαζί με τους τόκους.
Όμως με το καθεστώς
της ετεροδικίας που ίσχυε, οι Αμερικανοί δεν επρόκειτο ποτέ να πληρώσουν τα
χρήματα.
Η Μάριον, όπως γράφει
και στο βιβλίο της, το έβαλε πείσμα. Ήθελε να τους εξαναγκάσει να πληρώσουν
ώστε να μην μπορούν να σκοτώνουν με τα αυτοκίνητά τους τον κόσμο με το
αζημίωτο. Επίσης ήθελε να βγει κάτι θετικό από τον θάνατο του Στέφανου αλλά και
να έχει η ίδια μια προσωπική νίκη εις βάρος τους.
Χρειάστηκε να κάνει
πολιτική αγωγή για τα ιατρικά της έξοδα, την κέρδισε και εξασφάλισε δικαστική
απόφαση για κατάσχεση του αυτοκινήτου μέχρι να πληρώσουν.
Το αυτοκίνητο (αυτό
είναι επίσης ένα ενδιαφέρον στοιχείο) ανακαλύφθηκε μετά από μεγάλο ψάξιμο: είχε
αλλάξει τέσσερεις ιδιοκτήτες και ισάριθμα χρώματα. Ο τελευταίος ιδιοκτήτης ήταν
Αμερικανός στρατιωτικός και όταν του εξήγησαν την δικαστική απόφαση, τού
πρότειναν να παραπονεθεί στους ανωτέρους του για την κατάσχεση.
Αισίως, το καλοκαίρι
του 1958 οι Αμερικανοί πλήρωσαν τα ιατρικά έξοδα της Μάριον Σαράφη και την
αποζημίωση στο Γηροκομείο Τρικάλων μαζί με τους τόκους για την καθυστέρηση. Ένα
επιπλέον θετικό στοιχείο ήταν ότι με την καταβολή της αποζημίωσης δημιουργήθηκε
νομικό προηγούμενο για την ετεροδικία στην Ελλάδα. Βέβαια η Μάριον υπογράμμιζε
πάντα, ότι πιθανότατα βοήθησε τις εξελίξεις το ότι είχε Αγγλική ιθαγένεια και
πιθανόν οι Αμερικανοί να μην επιθυμούσαν να δυσφημιστούν στην Αγγλία.
Γιατί τον στρατηγό;
Το 2007, στην επέτειο
των 50 χρόνων από τον θάνατο του στρατηγού Σαράφη επιμελήθηκα μια έκθεση με
φωτογραφίες από τη ζωή και τη δράση του, η οποία παρουσιάστηκε στα Τρίκαλα, τη
γενέτειρα του στρατηγού (στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων βρίσκεται το άγαλμά
του).
…………………………………………………………………………………………………
[Ο Σαράφης] δεν
σταμάτησε να ασχολείται με θέματα της ειδικότητάς του, δηλαδή τα στρατιωτικά.
Αρθρογραφούσε στην «Αυγή» και το «Βήμα» για τα ζητήματα του ανταγωνισμού των
εξοπλισμών, για την θέση της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, για τις Αμερικανικές
στρατιωτικές βάσεις στην Ελλάδα. Τα άρθρα αυτά περιέχονται στον τελευταίο τόμο
των Απάντων του «Άρθρα και Λόγοι». Είχε μελετήσει το βιβλίο του καθηγητή P.M.S.
Blackett «Στρατιωτικές και πολιτικές συνέπειες της
Ατομικής Ενέργειας» και είχε επηρεαστεί απ’ αυτό βλέποντας τις επιπτώσεις από
τα πυρηνικά όπλα μαζικής καταστροφής. Μιλούσε με κάθε ευκαιρία στη Βουλή και
στις πολιτικές συγκεντρώσεις για τον σαφή κίνδυνο από τα ατομικά όπλα,
υπογραμμίζοντας τη μοναδική λύση που ο ίδιος έβλεπε, την διεθνή κατάργησή τους.
Υποστήριζε πως η Ελλάδα έπρεπε να συμμετάσχει με άλλες ουδέτερες χώρες στην
ζώνη αντιπυραυλικής ουδετερότητας κατά
μήκος της Ευρώπης. Τα άρθρα και ο δημόσιος λόγος του τον εμφανίζουν σαν
«στρατηγό της Ειρήνης» και εκείνη την εποχή αυτό αποτελούσε πρόβλημα για τους
Αμερικανούς.
Ας μην ξεχνάμε ότι
ήταν ο μόνος εν ζωή, και πολιτικά δραστήριος, στην Ελλάδα από την ηγεσία του
ΕΛΑΣ. Ήταν η ζωντανή σύνδεση με το παρελθόν της Αντίστασης κι ένας άνθρωπος για
τον οποίο ο κόσμος έτρεφε μεγάλη αγάπη. Το βιβλίο της Μάριον βρίθει
περιστατικών που δείχνουν το βάθος αυτής της σύνδεσης που είχε με τον κόσμο ο
στρατηγός Σαράφης. Από τον νεαρό πατέρα που μέσα στο λεωφορείο έστειλε τον
τρίχρονο γιό του «να φιλήσει το χέρι του κυρίου», μέχρι τον κόσμο από τις
εργατικές συνοικίες που κατέβαινε τις Κυριακές εκδρομή με τα φορτηγά στον Άλιμο
για να κάνει μπάνιο με τον στρατηγό. Ίσως αυτός ο δεσμός που είχε με το λαό να
εμπόδισε αυτούς που οργάνωσαν τον θάνατό του να βρουν ελληνικό χέρι να το
κάνει.
* Το κείμενο
είναι της ανιψιάς του Στ. Σαράφη -Λη Σαράφη- και
δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ, τεύχος
5, σελ. 51-57.
** ΣΑΡΑΦΗ ΛΗ: Διδάκτορας Σύγχρονης Ιστορίας του
Πανεπιστημίου του Sussex. Συγγραφέας, με συμμετοχή σε
συνέδρια (εξωτερικό-Ελλάδα) και επιμελήτρια σε πολλά συλλογικά έργα που
αναφέρονταν στην Αντίσταση, Δεκέμβρη, Εμφύλιο.
