Ο θάνατος του στρατηγού Στέφανου Σαράφη (31 Μαΐου 1957)

Στις 31 Μαΐου 1957, ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης, αρχηγός του ΕΛΑΣ και βουλευτής της ΕΔΑ,  ξεψύχησε χτυπημένος θανάσιμα από αυτοκίνητο στην παραλιακή λεωφόρο Ποσειδώνος, στον Άλιμο.  Μαζί του χτυπήθηκε η γυναίκα του, η αγγλίδα αρχαιολόγος  Μάριον Πάσκοου (Marion Pascoe).

…………………………………………………………………………………………………

Από τον Αη Στράτη στην ΕΔΑ

Ο Στέφανος Σαράφης εξελέγη τον Σεπτέμβριο του 1951 βουλευτής της ΕΔΑ, όντας εξόριστος στον Αη Στράτη. Οι μεταπολεμικές εκτοπίσεις του είχαν ξεκινήσει το 1946 από την Ικαρία, ακολούθησε η  Σέριφος και από τον Ιανουάριο του 1948 η Μακρόνησος. Τον Αύγουστο του 1950, ανάμεσα σε 2.840 «αμετανόητους» του στρατοπέδου της Μακρονήσου, μεταφέρθηκε στον Αη Στράτη.

 

Από τους 10 της ΕΔΑ που εξελέγησαν βουλευτές το 1951, οι επτά ήταν εξόριστοι και οι τρεις φυλακισμένοι. Οι εκλεγμένοι εξόριστοι απελευθερώθηκαν με σημαντική καθυστέρηση, ήρθαν στην Αθήνα και, λίγες εβδομάδες μετά την επιστροφή τους, η εκλογή τους ακυρώθηκε από το εκλογοδικείο. Ορισμένοι συνελήφθησαν εκ νέου και στάλθηκαν εξορία. Ο στρατηγός Σαράφης παρέμεινε ελεύθερος. Τον Φεβρουάριο του 1952 παντρεύτηκε την Μάριον. Είχαν γνωριστεί το 1938 όταν εκείνος βρίσκονταν στην Μήλο, εξόριστος από τον Μεταξά, και η Μάριον πήγε στο νησί για αρχαιολογικές έρευνες. Ξαναβρέθηκαν 14 χρόνια αργότερα για να παντρευτούν…

……………………………………………………………………………………………………

Ο θάνατος του στρατηγού

Το πρωί της 31^ης Μαΐου 1957, η Μάριον και ο Στέφανος Σαράφης κατέβηκαν μαζί στην Αθήνα για τις δουλειές τους αλλά επέστρεψαν χωριστά, ο στρατηγός γύρω στη μία το μεσημέρι. Από τις αρχές Μαΐου ως τα τέλη Οκτωβρίου το ζευγάρι πήγαινε καθημερινά στη θάλασσα για μπάνιο πριν το μεσημεριανό φαγητό. Έτσι κι εκείνη τη μέρα φόρεσαν τα μαγιώ τους, πήραν την τσάντα με τις πετσέτες και ξεκίνησαν για τη θάλασσα.

Η παραλιακή λεωφόρος Αλίμου χωρίζονταν τότε (όπως και τώρα) από μια νησίδα ασφαλείας. Το ζευγάρι διέσχισε το τμήμα της λεωφόρου που είχε κατεύθυνση προς την Αθήνα και πλησίαζε την νησίδα ασφαλείας. Τότε ξαφνικά φάνηκαν δυο αυτοκίνητα, ένα μικρό μαύρο που προχωρούσε κανονικά κοντά στο πεζοδρόμιο, μακριά από τη νησίδα, και μια ανοιχτή Buick μπλε-πράσινη που έτρεχε με ιλιγγιώδη ταχύτητα (περίπου 130 χιλιόμετρα, όπως υπολογίστηκε). Αυτή η κούρσα τους χτύπησε. Την αναίσθητη Μάριον την μετέφεραν σε νοσοκομείο της Αθήνας με τρία συντριπτικά κατάγματα στο πόδι της και διάσειση στο κεφάλι. Τον στρατηγό τον πήραν με φορτηγό και τον μετέφεραν στο νοσοκομείο Κυανούς Σταυρός στην Λεωφόρο Συγγρού. Το χτύπημα που είχε δεχτεί ήταν φοβερό: το πίσω μέρος του κεφαλιού του είχε σχεδόν πολτοποιηθεί ενώ είχαν υποστεί ρήξη οι πνεύμονες και η σπονδυλική στήλη. Ξεψύχησε μια ώρα αργότερα.

Η φωτογραφία είναι του Στέλιου Κασιμάτη, φωτογράφου της "ΑΥΓΗΣ"

Το αυτοκίνητο που χτύπησε το ζευγάρι το οδηγούσε ο Μάριο Μουζίλι, υπαξιωματικός της Αμερικανικής Αεροπορίας, 22 ετών, που υπηρετούσε στη βάση του Ελληνικού. Είχε πινακίδες Ξένης Αποστολής (ΞΑ) με αριθμό κυκλοφορίας 1941. Συνοδηγός ήταν ένας άλλος Αμερικανός στρατιωτικός της βάσης. Οδηγός και συνοδηγός βρέθηκαν εντελώς νηφάλιοι. Στον τόπο του δυστυχήματος κατέφθασαν Αμερικανοί στρατιωτικοί από την βάση οι οποίοι συνέλαβαν τους δυο επιβαίνοντες. Λίγες μέρες αργότερα η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών (USIS) στην Ελλάδα ανακοίνωσε: «Αι αμερικανικαί στρατιωτικαί αρχαί έθεσαν εν προφυλακίσει μέχρι εκδόσεως αποφάσεως ένα Αμερικανό αεροπόρο το αυτοκίνητο του οποίου ετραυμάτισε τον στρατηγό και βουλευτή Στέφανο Σαράφη».

Η σορός του στρατηγού εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο ναό του Αγίου Ελευθερίου δίπλα στη Μητρόπολη. Στις 3 Ιουνίου έγινε η κηδεία με μεγάλη προσέλευση κόσμου. Τον επικήδειο εκφώνησε ο Ηλίας Ηλιού και αποχαιρέτησαν τον νεκρό ο Ηλίας Τσιριμώκος και ο Κομνηνός Πυρομάγλου.

Η Μάριον που νοσηλεύονταν σε κακή κατάσταση πληροφορήθηκε τον θάνατο μια εβδομάδα αργότερα από την μητέρα της που ήρθε από την Αγγλία λίγες μέρες μετά το δυστύχημα.

Πέρασαν δυο μήνες από το δυστύχημα και ενώ η υγεία της καλυτέρευε, η Μάριον συνειδητοποίησε ότι ο Μουζίλι δεν επρόκειτο να διωχθεί αυτεπάγγελτα. Έπρεπε η ίδια να καταθέσει μήνυση ώστε να ξεκινήσει κανονική δικαστική έρευνα. Όρισε για δικηγόρους τον Ηλία Ηλιού και τον ποινικολόγο Δημοσθένη Μιράσγεζη. Μέχρι που ξεκίνησε η έρευνα η Μάριον δεν είχε σκεφτεί την πιθανότητα της δολοφονίας (αυτό γράφει και στο βιβλίο της). Θεωρούσε ότι η πιθανότητα αυτή ήταν «εύκολη λύση» που θα άνοιγε την πόρτα σε μελοδραματισμούς τους οποίους δεν επιθυμούσε ούτε επεδίωκε. Με την έρευνα όμως άρχισαν να προκύπτουν ύποπτα στοιχεία που έκαναν την ίδια και τους δικηγόρους να σκέφτονται διαφορετικά.

Ένα από τα πρώτα στοιχεία που ήρθαν στην επιφάνεια ήταν από την αυτοψία: ο ιατροδικαστής Καψάσκης που είχε σπεύσει στον τόπο του δυστυχήματος, ακούστηκε από τους παρευρισκόμενους να λέει «σαν εκ προμελέτης μου φαίνεται» και «σαν [το αυτοκίνητο] να έβαλε στόχο τον στρατηγό». Και πραγματικά ένας επαγγελματίας αυτοκινητιστής που εξέτασε τα ίχνη από τις ρόδες της κούρσας παρατήρησε ότι ο Μουζίλι είχε φρενάρει και είχε πατήσει γκάζι δυο φορές πριν χτυπήσει το ζευγάρι, σαν δηλαδή να υπολόγιζε την απόσταση από τον στόχο του. Η λεωφόρος στο σημείο εκείνο ήταν και τότε πλατιά, χωρούσε άνετα δυο παράλληλα αυτοκίνητα, δεν υπήρχε λόγος να πλησιάσει τόσο κοντά στη νησίδα.

…………………………………………………………………………………………………

Στην διασταύρωση της παραλιακής λεωφόρου με την οδό Γερουλάνου στεκόταν εκείνη την ημέρα (όπως και κάθε μέρα) ένας αστυνόμος της Τροχαίας. Ο αστυνόμος αυτός κατέθεσε στο δικαστήριο και βεβαίωσε για την ιλιγγιώδη ταχύτητα της κούρσας. Υπήρξαν μαρτυρίες ότι εξομολογήθηκε σε φίλους του στον Άλιμο για τον στρατηγό: «τον έχω στη συνείδησή μου αυτόν τον καλόν άνθρωπο γιατί έπρεπε να αναφέρω την κάθε κίνησή του».

 

Επιπλέον, μόλις έφτασε στα γραφεία της ΕΔΑ η είδηση για τον θανάσιμο τραυματισμό του στρατηγού, στάλθηκαν από εκεί ο δημοσιογράφος Γιάννης Βούλτεψης και ο παλιός καπετάνιος του ΕΛΑΣ Γιάννης Γούσης – Ξάνθος ώστε να κάνουν μαζί επιτόπια έρευνα. Μαζί τους ήταν ο φωτογράφος της «Αυγής» Στέλιος Κασιμάτης που τράβηξε όλες τις φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν από τον τόπο του δυστυχήματος. Οι Βούλτεψης και Γούσης – Ξάνθος επέστρεψαν επανειλημμένα στην περιοχή ερευνώντας την υπόθεση.

 

Η δίκη

Λίγο καιρό μετά την σύλληψή του, οι Αμερικανοί πήραν τον Μουζίλι από την Ελλάδα, όπως πήραν τον συνοδηγό και τον ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου, επίσης Αμερικανό. Από τους τρεις ξαναέφεραν μόνο τον Μουζίλι για το δικαστήριο που έγινε στις 19 Ιανουαρίου 1958.

Ο Αμερικανός λοχίας Μάριο Μουζάλι (αριστερά), κατά την διάρκεια της δίκης.

Στη δίκη, η υπεράσπιση του Μουζίλι προσπάθησε να αμφισβητήσει την μεγάλη ταχύτητα, όμως με την κατάθεση του αστυνόμου της Τροχαίας αυτό ήταν αδύνατο. Η κατάθεση του αστυνόμου υποστηρίχτηκε και από την κοπέλα που εργάζονταν στο περίπτερο της παραλιακής λεωφόρου, πολύ κοντά στο σημείο που έγινε το χτύπημα. Αυτή η κοπέλα είχε πει στον Βούλτεψη και τον Γούση – Ξάνθο ότι είχε δει λίγη ώρα πριν το χτύπημα να κυκλοφορεί στην περιοχή κάποιος με walkie talkie και δεν ήταν πρώτη φορά που τον έβλεπε εκεί. Το στοιχείο αυτό όμως δεν το κατέθεσε στη δίκη.

Υπέρ του κατηγορουμένου κατέθεσε ένας Αμερικανός Γερουσιαστής που ήρθε στην Ελλάδα ειδικά γι αυτόν τον σκοπό. Εν τέλει ο Μουζίλι καταδικάστηκε σε έναν χρόνο φυλακή για ανθρωποκτονία εξ αμελείας, ποινή που θεωρήθηκε ότι  είχε εκτίσει στο διάστημα πριν από τη δίκη. Έτσι αφέθηκε ελεύθερος.

 

Μετά τη δίκη – οι αγωγές

Παρά την απόφαση του δικαστηρίου, η Μάριον Σαράφη συνέχισε να συγκεντρώνει κι άλλα στοιχεία με την βοήθεια της ΕΔΑ και των δικηγόρων της. Ένα απ’ αυτά ήταν πως στο πλαϊνό με το δικό τους σπίτι, είχαν νοικιάσει διαμέρισμα δύο Αμερικανοί της Βάσης, ενώ τρεις μήνες πριν την 31η Μαΐου στο διαμέρισμα αυτό είχε μπει τηλέφωνο. Συνεπώς, κάθε κίνηση του στρατηγού μπορούσε να αναφερθεί. Και πραγματικά η μόνη συνήθειά του που μπορούσε να υπολογιστεί με ακρίβεια ήταν το μεσημεριανό μπάνιο. Μόλις επέστρεφε ο στρατηγός από την Αθήνα το ζευγάρι φορούσε τα μαγιό κι έφευγε για τη θάλασσα διασχίζοντας τη λεωφόρο πάντα στο ίδιο σημείο όπου υπήρχε η νησίδα.

Στις πολύ συχνές της αναφορές της για τον στρατηγό (έτσι τον φώναζε όλη η οικογένεια – «ο στρατηγός»)  η Μάριον μιλούσε για το πείσμα του και το αποδείκνυε λέγοντας ότι είχε μάθει να κολυμπάει ουσιαστικά μετά τον γάμο τους (μεγάλος σε ηλικία), αστειευόμενη για την έλλειψη χρόνου και διάθεσης να μάθει να κολυμπάει εξόριστος στα νησιά τόσα χρόνια…

 

Μερικά χρόνια αργότερα Αμερικανοί φίλοι της Μάριον που ενδιαφέρθηκαν να ερευνήσουν την υπόθεση αναζήτησαν τον Μουζίλι. Η οικογένειά του όμως, είτε δεν επιθυμούσε να παράσχει στοιχεία, είτε και η ίδια δεν γνώριζε πού βρίσκονταν. Ενώ εκείνη την εποχή πλησίαζε ο γάμος της αδερφής του και είχε πάρει άδεια για να παρευρεθεί, ο Μουζίλι έγραψε πως ανακλήθηκε η άδειά του γιατί «του ανατέθηκε μια σοβαρή δουλειά».

Οι δικηγόροι Ηλιού και Μιράσγεζης μετά το πέρας της δίκης εξήγησαν στη Μάριον ότι το ελληνικό κράτος δεν επρόκειτο να διεκδικήσει μέσω της δικαιοσύνης αποζημίωση από τους Αμερικανούς. Θα έπρεπε να το κάνει η ίδια μέσω των δικηγόρων της. Η Μάριον αντιλαμβάνονταν την πολιτική ανάγκη για αποζημίωση αλλά της φαινόταν αποτρόπαιο να ωφεληθεί η ίδια οικονομικά από το θάνατο του συντρόφου της. Σκέφτηκε όμως πως ο Στέφανος είχε μεγάλη ευαισθησία στα απροστάτευτα γηρατειά και κάθε φορά που έβλεπε έναν γέρο να ζητιανεύει ή να κάνει τον μικροπωλητή, της έλεγε «βλέπω τον πατέρα μου αν δεν είχε τους τρεις γιούς του». Έτσι αποφάσισε να ορίσει αποζημίωση για το Γηροκομείο Τρικάλων, ελπίζοντας πως για τέτοιο καλό σκοπό το δικαστήριο θα επιδίκαζε περισσότερα χρήματα. Και πραγματικά η αποζημίωση ορίστηκε σε σημαντικό για το 1958 ποσό των 22.100 δραχμών μαζί με τους τόκους.

Όμως με το καθεστώς της ετεροδικίας που ίσχυε, οι Αμερικανοί δεν επρόκειτο ποτέ να πληρώσουν τα χρήματα.

Η Μάριον, όπως γράφει και στο βιβλίο της, το έβαλε πείσμα. Ήθελε να τους εξαναγκάσει να πληρώσουν ώστε να μην μπορούν να σκοτώνουν με τα αυτοκίνητά τους τον κόσμο με το αζημίωτο. Επίσης ήθελε να βγει κάτι θετικό από τον θάνατο του Στέφανου αλλά και να έχει η ίδια μια προσωπική νίκη εις βάρος τους.

Χρειάστηκε να κάνει πολιτική αγωγή για τα ιατρικά της έξοδα, την κέρδισε και εξασφάλισε δικαστική απόφαση για κατάσχεση του αυτοκινήτου μέχρι να πληρώσουν.

Το αυτοκίνητο (αυτό είναι επίσης ένα ενδιαφέρον στοιχείο) ανακαλύφθηκε μετά από μεγάλο ψάξιμο: είχε αλλάξει τέσσερεις ιδιοκτήτες και ισάριθμα χρώματα. Ο τελευταίος ιδιοκτήτης ήταν Αμερικανός στρατιωτικός και όταν του εξήγησαν την δικαστική απόφαση, τού πρότειναν να παραπονεθεί στους ανωτέρους του για την κατάσχεση.

Αισίως, το καλοκαίρι του 1958 οι Αμερικανοί πλήρωσαν τα ιατρικά έξοδα της Μάριον Σαράφη και την αποζημίωση στο Γηροκομείο Τρικάλων μαζί με τους τόκους για την καθυστέρηση. Ένα επιπλέον θετικό στοιχείο ήταν ότι με την καταβολή της αποζημίωσης δημιουργήθηκε νομικό προηγούμενο για την ετεροδικία στην Ελλάδα. Βέβαια η Μάριον υπογράμμιζε πάντα, ότι πιθανότατα βοήθησε τις εξελίξεις το ότι είχε Αγγλική ιθαγένεια και πιθανόν οι Αμερικανοί να μην επιθυμούσαν να δυσφημιστούν στην Αγγλία.

 

Γιατί τον στρατηγό;

Το 2007, στην επέτειο των 50 χρόνων από τον θάνατο του στρατηγού Σαράφη επιμελήθηκα μια έκθεση με φωτογραφίες από τη ζωή και τη δράση του, η οποία παρουσιάστηκε στα Τρίκαλα, τη γενέτειρα του στρατηγού (στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων βρίσκεται το άγαλμά του).

…………………………………………………………………………………………………

[Ο Σαράφης] δεν σταμάτησε να ασχολείται με θέματα της ειδικότητάς του, δηλαδή τα στρατιωτικά. Αρθρογραφούσε στην «Αυγή» και το «Βήμα» για τα ζητήματα του ανταγωνισμού των εξοπλισμών, για την θέση της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, για τις Αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην Ελλάδα. Τα άρθρα αυτά περιέχονται στον τελευταίο τόμο των Απάντων του «Άρθρα και Λόγοι». Είχε μελετήσει το βιβλίο του καθηγητή P.M.S. Blackett «Στρατιωτικές και πολιτικές συνέπειες της Ατομικής Ενέργειας» και είχε επηρεαστεί απ’ αυτό βλέποντας τις επιπτώσεις από τα πυρηνικά όπλα μαζικής καταστροφής. Μιλούσε με κάθε ευκαιρία στη Βουλή και στις πολιτικές συγκεντρώσεις για τον σαφή κίνδυνο από τα ατομικά όπλα, υπογραμμίζοντας τη μοναδική λύση που ο ίδιος έβλεπε, την διεθνή κατάργησή τους. Υποστήριζε πως η Ελλάδα έπρεπε να συμμετάσχει με άλλες ουδέτερες χώρες στην ζώνη αντιπυραυλικής ουδετερότητας  κατά μήκος της Ευρώπης. Τα άρθρα και ο δημόσιος λόγος του τον εμφανίζουν σαν «στρατηγό της Ειρήνης» και εκείνη την εποχή αυτό αποτελούσε πρόβλημα για τους Αμερικανούς.

Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν ο μόνος εν ζωή, και πολιτικά δραστήριος, στην Ελλάδα από την ηγεσία του ΕΛΑΣ. Ήταν η ζωντανή σύνδεση με το παρελθόν της Αντίστασης κι ένας άνθρωπος για τον οποίο ο κόσμος έτρεφε μεγάλη αγάπη. Το βιβλίο της Μάριον βρίθει περιστατικών που δείχνουν το βάθος αυτής της σύνδεσης που είχε με τον κόσμο ο στρατηγός Σαράφης. Από τον νεαρό πατέρα που μέσα στο λεωφορείο έστειλε τον τρίχρονο γιό του «να φιλήσει το χέρι του κυρίου», μέχρι τον κόσμο από τις εργατικές συνοικίες που κατέβαινε τις Κυριακές εκδρομή με τα φορτηγά στον Άλιμο για να κάνει μπάνιο με τον στρατηγό. Ίσως αυτός ο δεσμός που είχε με το λαό να εμπόδισε αυτούς που οργάνωσαν τον θάνατό του να βρουν ελληνικό χέρι να το κάνει.

 

* Το κείμενο είναι της ανιψιάς του  Στ. Σαράφη -Λη Σαράφη- και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό  ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ, τεύχος 5, σελ. 51-57. 

 ** ΣΑΡΑΦΗ ΛΗ: Διδάκτορας Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Sussex. Συγγραφέας, με συμμετοχή σε συνέδρια (εξωτερικό-Ελλάδα) και επιμελήτρια σε πολλά συλλογικά έργα που αναφέρονταν στην Αντίσταση, Δεκέμβρη, Εμφύλιο.

Ξημερώνοντας ο Αγ. Αχίλλειος. Το αίμα αθώων τρέχει στους δρόμους

 

Ο Γ. Φασούλας και ο Θ. Γεωργιάδης που εκτελέστηκαν από τους Γερμανο-ΕΑΣΑΔίτες στις 13-14 Μάη 1944 μέσα σε πλημμύρα αίματος, μπροστά στο παληό Ορφανοτροφείο. Κι' όμως οι δολοφόνοι Ι. Μπόκαρης, Ντούλας, Δημητρίου κτλ. δεν συλλαμβάνονται απ' το σημερινό κράτος. Και ο Ράλλης ο οργανωτής των δολοφονικών συμμοριών ουσιαστικά αθωώνεται. "ΑΛΗΘΕΙΑ" 3)6)1944 

Σαν σήμερα, 14 Μάη του 1944, έμεινε μέρα αξέχαστη για τη Λάρισα. Πριν . 81 χρόνια αθώοι πολίτες βρέθηκαν σκοτωμένοι από τα Ε.Α.Σ.Α.Δ.[1], σκορπισμένοι στους κεντρικούς δρόμους για να τρομοκρατήσουν τους Λαρισαίους..

Ξυπνώντας η πόλη εκείνο το ματωμένο πρωινό, για τα προεόρτια του Αγίου Αχίλλειου, τον Πολιούχο της πόλης μας, έβλεπε με φρίκη στην οδό Βόλου, Ερμού, Πλατεία Ταχυδρομείου, Κομμένο Τζαμί, έξω από το Δημόσιο Ταμείο, τα πτώματα αθώων πολιτών.

Η φρίκη που αντίκρισε ο λαός δεν περιγράφεται. Δεμένα δυο-δυο τα θύματα, με το καλώδιο, κείτονταν μέσα σε λίμνες αίματος.

Την ιστορική αυτή νύχτα - χωρίς καμιά αιτία ή διαδικασία (δίκες κλπ.) - σφάχτηκαν είκοσι (20)[2] αθώοι στην πολίτες από τους ταγματασφαλίτες του Ε.Α.Σ.Α.Δ.

Η φρίκη και η αγανάκτηση των Λαρισαίων ήταν τόσο μεγάλη που ακόμα και ο μητροπολίτης Κύριλλος Ζιχνών[3]–τοποτηρητής στη μητρόπολη Λαρίσης και Πλαταμώνος, λόγω «απουσίας» του Λαρίσης Δωρόθεου- μιλώντας στη Κεντρική Πλατεία τη μέρα εκείνη στη γιορτή του Αγίου Αχιλλείου είπε:

«…Δεν είναι δυνατόν κύριοι να παραμείνω ποιμήν, ποιμένων λαόν κυλιόμενον εις το αίμα. Δεν είναι δυνατόν, η ψυχή μου επαναστατεί. Η αρχιερατική μου συνείδησις εξεγείρεται όταν εξερχόμενος έξω διά μεν των χειρών να ευλογώ τον λαόν, διά δε των ποδών να πατώ πτώματα ελληνικά και αίμα ελληνικόν το οποίον από ελληνικά εχύθη ξίφη. Πως είναι δυνατόν να εισερχώμεθα εις τον Ναόν του Θεού του αγίου και αμώμου και καθαρού και να κηλιδώνουμε αυτόν με το αδελφικόν αίμα που επάτησαν τα πόδια μας.»

 Όλος ο λαός με σφιγμένη καρδιά και με δάκρυα παρακολούθησε τη λιτανεία του Αγ. Αχιλλείου περνώντας από τους δρόμους που το αίμα των αθώων ακόμα δεν είχε στεγνώσει, ελπίζοντας πως μετά την Απελευθέρωση θα αποδοθεί δικαιοσύνη.

Ήρθε η απελευθέρωση.

Σ’ όλη την Ευρώπη οι δοσίλογοι λογοδότησαν και τους αποδόθηκαν οι ανάλογες ποινές. Στην πατρίδα μας, οι δολοφόνοι των Ε.Α.Σ.Α.Δ., παρ’ όλο που στις δίκες των δοσίλογων τα πολλαπλά εγκλήματά τους αναδείχτηκαν ονομαστικά, δεν καταδικάστηκε  ουσιαστικά κανένας. Αντίθετα, αναρριχήθηκαν οι περισσότεροι απ’ αυτούς σε θέσεις κλειδιά του κρατικού μηχανισμού.

Μετά την απελευθέρωση εξοπλίστηκαν από τους νέους ξένους «προστάτες» Άγγλους στην αρχή και Αμερικάνους λίγο αργότερα  καταχτητές, γύριζαν ελεύθεροι προκλητικά στην πόλη. Όλοι οι χθεσινοί δοσίλογοι και μεταπολεμικοί «πατριώτες» εντάχθηκαν στον κρατικό μηχανισμό ντυμένοι χωροφύλακες, «εθνοφύλακες», ένοπλοι ληστοσυμμορίτες του Σούρλα, Καλαμπαλίκη κλπ., τρομοκρατούσαν, έδερναν και ασκούσαν κάθε μορφή βίας στους δημοκρατικούς πολίτες.

Έτσι η «νεότερη» Ελλάδα είναι συνέχεια και δημιούργημα κυρίως των προδοτών, τον δωσίλογων, των ριψάσπιδων  και των ξενόδουλων υποτακτικών. 

Γι’ αυτό, ακόμα και σήμερα, παραμένει για την Πατρίδα μας ζητούμενο, η Εθνική Ανεξαρτησία, η Λαϊκή Κυριαρχία και η Κοινωνική δικαιοσύνη.

Τα παρακάτω ονόματα αυτών που δολοφονήθηκαν στους δρόμους της Λάρισας από τους ΕΑΣΑΔίτες προδότες στις 14.5.1944, ΔΕΝ ΤΑ ΞΕΧΝΑΜΕ, και ΤΑ ΤΙΜΑΜΕ:

Σινιώρης Ευάγ.                       από       Αθήνα

Σακούτσος Σπ.                          »         Στεφανοβίκιο

Μπαντάς Χρήστος                     »         Καρπενήσι

Μανίκας Θωμάς                           »         Λάρισα

Παπαϊωάννου Βασ.                      »              »

Κωστακάς Ανδρ.                          »               »

Πάπαδος Αντ.                              »               »

Νταλάσης Γεώργ.ή Βλάχος           »               »

Καραφάς Παντ.                            »               » 

Γαβαλάς Μανώλης                       »               »

Γεωργιου Δανιήλ                          »               »

Τσούλιας Πασχάλης                      »               »

Φασούλας Γεώργ.                         »               »

Χατζηδημάκος Δημ.                      »               »

Κωστίκος Δημ.                              »               »

Πέτρου Ευαγγελία                         »               »

Τσάμης Σπυρ.                               »               »      

 Αγγελάκης Ιωάννης                      »               »

 Παπαπούλιας Μάνθος γεωπόνο   »               »

 Γεωργιάδη Θ.[4]                            »               »

---

[1] Τα Ε.Α.Σ.Α.Δ. (Εθνικός-Αγροτικός-Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής-Δράσης). Το όνομα αυτό χρησιμοποίησαν τα Τάγματα Ασφαλείας στη Θεσσαλία.

[2] Ο αριθμός αυτός προκύπτει με βάση τις πηγές που βρήκαμε μέχρι τώρα.

[3] Τώρα ονομάζεται Θεσσαλιώτιδας και Φαναριοφαρσάλων

[4] Τα ονόματα συμπληρώθηκαν, αφού χρησιμοποιήθηκαν για την ανεύρεσή τους τέσσερεις πηγές: Το Ληξιαρχείο της Λάρισας. Ο Δαμιανός Βουλγαράκης στο βιβλίο του «1283 ημέρες σκλαβιάς», σ.65. Εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή» Όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής Λάρισας του ΚΚΕ της 18.06.1944 και την εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ» του ΕΑΜ, της 03.06.1945,

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ και ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ από την «Ομάδα Μελέτης Ιστορίας Κοινωνικών Αγώνων» και το περιοδικό «Θεσσαλία στην Κοινωνικούς Αγώνες». Είθε το 2025 να φέρει ΕΙΡΗΝΗ, ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ, ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ και ΔΙΚΑΙΩΣΥΝΗ Σ’ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΛΑΟΥΣ !!!

 

ΕΚΔΗΛΩΣΗ για τα 80 χρόνια που ο Λαϊκός Στρατός Απελευθέρωσε τη Λάρισα από τα στρατεύματα Κατοχής

 

·     Η Ομάδα Μελέτης Ιστορίας Κοινωνικών Αγώνων και το περιοδικό Θεσσαλία στους Κοινωνικούς Αγώνες,  με την αφορμή των 80 χρόνων από την Απελευθέρωση της Λάρισας από τα στρατεύματα Κατοχής, σας προσκαλεί στην εκδήλωση που διοργανώνουν την Τετάρτη 23 Οκτώβρη 2024, ώρα 18.30΄, στο Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο.

ΟΜΙΛΗΤΕΣ

·      ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ –  Ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας βιβλίων των Κοινωνικών Αγώνων της Μαγνησίας, της περιόδου της Αντίστασης – Εμφυλίου. Είναι και πρόεδρος του παραρτήματος Βόλου της ΠΕΑΕΑ.

·      ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΡΜΠΑΣ – Ιστορικός ερευνητής, εκδότης του περιοδικού «Θεσσαλία στους Κοινωνικούς Αγώνες» και μέλος της Ομάδας Μελέτης Ιστορίας Κοινωνικών Αγώνων.

 

Πριν 80 χρόνια, στις 23 Οκτώβρη 1944, ο ΕΛΑΣ καταδιώκοντας τους ναζί καταχτητές από τη Θεσσαλία και απ’ όλη την Ελλάδα, μπαίνει νικητής και απελευθερωτής θριαμβευτικά στην Καρδίτσα, στα Τρίκαλα, στο Βόλο και στη Λάρισα.

Η Ομάδα Μελέτης Ιστορίας Κοινωνικών Αγώνων με την συστηματική μελέτη της Ιστορίας των Κοινωνικών Αγώνων και με τις δράσεις της προσπαθεί να αναδείξει την «απαγορευμένη» για χρόνια, και «εν πολλοίς» άγνωστη, ιστορία του Λαού μας.

Σκοπός της είναι να συνδέσει διαλεκτικά το χθες με το σήμερα και να σταθεί στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας», ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και να συμβάλει  υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών, υπέρ της επικράτησης των φιλειρηνικών, των αντιπολεμικών, των απελευθερωτικών  κινημάτων και της αδελφοσύνης των λαών. 

Ακόμα καταδικάζουμε κάθε προσπάθεια φίμωσης του λαού μας που αγωνίζεται σ' αυτήν την κατεύθυνση, όπως συμβαίνει με τις πρόσφατες "διώξεις" ενάντια στους στρατευμένους που συμμετείχαν ενεργά σε αντιπολεμική συγκέντρωση και την απαράδεκτη τιμωρία με 15 μέρες φυλακή, σε στρατιώτη που παραβρέθηκε στην αντιπολεμική συγκέντρωση του ΚΚΕ στον Πειραιά.

Η Ομάδα Μελέτης Ιστορίας Κοινωνικών Αγώνων προσπαθεί ακόμα να ευαισθητοποιήσει όλους τους Θεσσαλούς, να συμβάλουν με την συμμετοχή τους στους αγώνες - μέσα από κάθε συλλογικότητα - παίρνοντας την σκυτάλη για την συνέχιση της ημιτελούς προσπάθειας  της Αντίστασης, για να ανθίσει στις μέρες μας το όραμα της κοινωνικής απελευθέρωσης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

 

Από την Αγία ΒΕΝΕΡΑΝΤΑ στην Αγία ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, μια κοιλάδα δρόμος.

 

Η κοιλάδα των Τεμπών με την ξεχωριστή φυσική ιδιαιτερότητα που εμπλέκει την γεωμορφολογική της αγριάδα με την οργιώδη βλάστηση και στη βάση της να ρέει ένας αψύς και δύσληπτος υδάτινος φορέας καθαρμού, θεωρήθηκε από τους πρώτους ανθρώπους που βρέθηκαν εδώ ως τόπος θεογονίας και ερμηνείας αποκρυφιστικών ερωτηματικών μυστηρίων.

Στήλη αφιερωμένη στον Ποσειδώνα τον ΚΡΑΝΑΙΩΙ ΠΥΛΑΙΩΙ

Πως δημιουργήθηκαν τα Τέμπη κατά τους αρχαίους;
Αυτό ήταν το πρώτο ερώτημα που ζητούσε μια απάντηση. Τις ερμηνείες τότε οι άνθρωποι τις έδιναν με τους μύθους. Οι πρώτοι και οι επικρατέστεροι ήταν, πως την κοιλάδα των Τεμπών (το πιθανότερο εκ του τέμνω) «άνοιξαν» διέξοδο προς την θάλασσα κάποιοι που είχαν υπερφυσική δύναμη, όπως ο θεός Ποσειδώνας[1] με την τρίαινά του ή ο ημίθεος Ηρακλής[2] με το ρόπαλό του. Η παράδοση των Πελασγών έλεγε πως η Θεσσαλία ήταν μια περίκλειστη λίμνη και με το άνοιγμα των Τεμπών έφυγαν τα νερά και μετατράπηκε η Θεσσαλία σε μια έφορη πεδιάδα.

Αναθηματική στήλη της Αντιγόνας, κόρης του Ξενάρχου στον Απώλλονα Πύθιο με παράσταση της Απολλώνιας Τριάδας (Άρτεμις, Λητώ, Απόλλων), Γόννοι, μέσα 3ου αι. π.Χ. (Εκτίθεται στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας).

Μοναδικό μνημείο πρώιμης αρχαιοελληνικής τοτεμικής περιόδου όπου αποτυπώνεται ο Πηνειός ή κατ' άλλους ο Ηρακλής. Συγκεκριμένα στον βράχο επίσης έχει λαξευτή, ένα  αβαθές ανάγλυφο όπου παρίσταται άνδρας σχεδόν ξαπλωμένος καταμέτωπο, γυμνός, στηρίζων επί της υποτιθεμένης κλίνης ή έδρας τον αγκώνα της αριστεράς, δι’ ής κρατεί αγγείον τι, σκύφον[2] ή κάνθαρον[3]... (Απ. Αρβανιτόπουλος, Πρακτικα 1910)

---

[1] Κατενώπιον = επίρρ. Καταμέτωπο.
[2] Σκύφος = το (-ους) Α· ποτήρι των αρχαίων με δύο λαβές οριζόντιες.
[3] Κάνθαρος = (ο) ους. [< αρχ. Κάνθαρος] είδος εντόμου, το σκαθάρι// είδος ψαριού, το σκαθάρι ή σκάθαρος // (αρχαιολ.) όπως εδώ = είδος μικρού αγγείου, παρόμοιο με ποτήρι.

Από την πρώιμη ακόμα περίοδο, οι ντόπιοι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής καθιέρωσαν την κοιλάδα ως ιερό τόπο δημιουργώντας διάφορους λατρευτικούς χώρους που βρέθηκαν μέχρι σήμερα, όπως τα ιερά του Πηνειού (κατ’ άλλους του Ηρακλή), του Πύθιου Απόλλωνα, της Κυβέλης, την πηγή της Αφροδίτης, κ.ά. Στην δε ευρύτερη περιοχή λατρεύονταν και άλλες σχετικές θεότητες όπως ο Ποσειδώνας που είχε το προσωνύμιο Πετραίος[3], Απολλώνια Τριάδα (Λητώ, Απόλλωνας και Άρτεμης)

Η γέννηση της Αφροδίτης του Sandro Botticelli

Αργότερα με την κυριαρχία και επιβολή του Χριστιανισμού, έναντι της παλιάς θρησκείας του δωδεκάθεου, στην περιοχή στήνονται ιερά χριστιανικά προσκυνήματα πάνω στους αρχαίους λατρευτικούς χώρους, όπως συνηθίζονταν από τις νέες θρησκείες για παγανιστικές αναμνήσεις και παραδόσεις που ενσωματώθηκαν αναγκαστικά στη νέα θρησκεία. Το ίδιο συνέβηκε στην περιοχή και με τις άλλες θρησκείες, όπως ο ισλαμισμός.

Η Αφροδίτη της Μήλου

Με αφορμή την γιορτή της Αγίας Παρασκευής θα αναφερθούμε στο «ιερό» της που βρίσκεται στο μέσο της κοιλάδας των Τεμπών και φέτος είναι απομονωμένο λόγω της καταστροφής της περίφημης «κρεμαστής γέφυρας», από την κακοκαιρία του Daniel.

Η πηγή της Αφροδίτης

Η εκκλησία βρίσκεται από την Ολύμπια πλευρά, στο μέσον της κοιλάδας μέσα σε μία εσοχή σπηλιάς. Στην ίδια θέση και στην ίδια φυσική σπηλιά προϋπήρχε κάποιο «προσκύνημα» που βρίσκονταν δίπλα στην πηγή που βγαίνει ένα πλούσιο υπόγειο ποτάμι εμπλουτίζοντας με τα Ολύμπια δροσερά νερά του τον Πηνειό. Κοντά στη φυσική σπηλιά που προαναφέραμε, αναβλύζει μια μικρή «φλέβα» νερού που είναι γνωστή ως «αγίασμα». Το μέρος αυτό είναι γνωστό και από παλιότερα.

Το 1820 που επισκέφτηκε την Ελλάδα ο Γάλλος διπλωμάτης, περιηγητής και ιστοριογράφος François Charles Hugues Laurent de Pouqueville γράφει: «Προς την πλευρά του Ολύμπου, η ακροποταμιά του Πηνειού είναι στενή, και στα μισά περίπου του δρόμου ανακαλύπτουμε μέσα σε ένα κοίλωμα το παρεκκλήσι της Αγίας Βενεράντας^[4]. Μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα σχεδόν ότι αυτό το κτίσμα υψώνεται πάνω στη θέση του ιερού όπου ο Απόλλωνας, νικητής του δράκοντα Πύθωνα ήρθε για να εξαγνιστεί, αφού οι Χριστιανοί είχαν την συνήθεια να κτίζουν πάντα κάποιο ξωκλήσι εκεί όπου οι αρχαίοι είχαν ανεγείρει ναούς και βωμούς για να τιμήσουν τις θεότητες της μυθολογίας»^[5].

 

Ο Απόλλωνας σκοτώνει τον Πύθωνα.

Γιατί δόθηκε στο παρεκκλήσι της κοιλάδας το όνομα της αγίας Παρασκευής;

Γιατί η κοιλάδα όπως είπαμε, ανάμεσα στα ιερά που περιλάμβανε είχε την «περίφημη πηγή της Αφροδίτης», όπου κατέβαινε από τον Όλυμπο και εξαγνίζονταν η Θεά Αφροδίτη που οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν Venus.

Από το Venus < Βενεράντα στα λατινικά προέρχεται το όνομα Αφροδίτη. Οι Ρωμαίοι γονείς της Αγίας Παρασκευής δώσανε αυτό το όνομα στην κόρη τους (Αφροδίτη-Βενεράντα) επειδή γεννήθηκε την Παρασκευή, μέρα αφιερωμένη στην Αφροδίτη που τότε ήταν μέρα αργίας, αναπαύσεως και έρωτα.  Η νέα θρησκεία με την αγιοποίηση της Αγίας Παρασκευής δεν παίρνει απλώς στο όνομα της μέρας της Αφροδίτης, αλλά έχει σαν στόχο την πλήρη μετάλλαξη των καταλαμβανομένων απ’ αυτήν ιερών της θεάς, σε ιερά σύμβολα της νέας θρησκείας.

Το παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής κτίζεται το διάστημα που παράλληλα γίνεται το έργο για την διάνοιξη του σιδηροδρόμου (1910) από την «Εταιρία των Ελληνικών Σιδηροδρόμων». Το μέρος αυτό δεν ήταν εύκολα προσπελάσιμο από την πλευρά του Ολύμπου. Ακόμα και όταν άρχισε να λειτουργεί ο σιδηρόδρομος.

Η ξύλινη γέφυρα που επέτρεπε κατά τους καλοκαιρινούς μνήμες το πέρασμα στο προσκύνημα της Αγίας Παρασκευής. Φωτογραφία Δημήτρη Χαρισιάδη του 1959, από το αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Ο Απόστολος Βακαλόπουλος αναφέρει πότε κτίσθηκε ολοκληρωμένα η Αγία Παρασκευή. - Το παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής ανεγέρθηκε εκ βάθρων από την Ένωση Σιδηροδρομικών Θεσσαλίας, ύστερα από ένα δυστύχημα, το οποίο συνέβη εκεί στα 1924, όταν πελώριος βράχος αποσπάστηκε από τα αντερείσματα του Κάτω Ηλιού Ραψάνης, τη στιγμή ακριβώς που περνούσε από κάτω επιβατική αμαξοστοιχία. Το μόνο θύμα ήταν ο μηχανοδηγός της Αναστ. Χουλάρας. Η διάσωση των επιβατών αποδόθηκε σε θαύμα[6].

 

Αυτός ήταν ο αρχαίος δρόμος που διέσχιζε τα Τέμπη  που καταστράφηκε με τα έργα της διάνοιξης της νέας εθνικής οδού το 1958 περίπου. Ήταν η μοναδική οδική διάβαση της κοιλάδας και βρίσκονταν από την πλευρά του Κισσάβου^[7]. 

Ξύλινη γέφυρα του 1932

Όσοι ήθελαν για να περάσουν απέναντι, στην Αγία Παρασκευή, χρησιμοποιούσαν βάρκα ή την ξύλινη γέφυρα, όταν κι αν αυτά υπήρχαν. Μόνο το 1960 που έγινε η Κρεμαστή Γέφυρα παράλληλα με την κατασκευή της εθνικής οδού, η διάβαση του Πηνειού έγινε προσιτή.

Η κρεμαστή γέφυρα το 1960, όταν πρωτολειτούργησε.

Τα πρώτα χρόνια μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, άρχισε μια έντονη εκδρομική κινητικότητα από διάφορα μέρη προς την κοιλάδα, όπου συμπλέκεται ένας ρομαντικός και ποιητικός οίστρος από την χρόνια συσσώρευση της ιδεαλιστικής μυθοπλασίας με την πραγματική ενόραση του φυσικού κάλους. Ένα τέτοιο παράδειγμα για των Ολυμπίων θεών την προσφιλή κατοικία και της ωραίας Αφροδίτης τα απόκρυφα άντρα, μας δίνει ο «Αυτόπτης», με ένα κειμενάκι στην τοπική εφημερίδα «Σάλπιγξ», στις 13 Ιούνη 1899..

 

ΕΙΣ ΤΑ ΤΕΜΠΗ

(Παρά την Πηγήν της Αφροδίτης)

Παρ’ όλας τας περί μονοθεΐας δοξασίας των νεωτέρων, είμεθα εις θέσιν να βεβαιώσωμεν ασφαλώς, ότι εν τοις ιεροίς των Τεμπών τόποις ενεφανίσθη και πάλιν η αρχαία του κάλλους θεά παρά την φερώνυμον ταύτη πηγήν. Ούτε οι μελωδικοί φθόγγοι του αυλού του Πανός, ούτε αι γλυκίαι αρμονικαί φωναί των Σειρήνων, ηδυνήθησαν να σαγηνεύσωσι την φιλομειδεστάτην θεάν, όσον ο μορμυρισμός[8] της θείας πηγής επί των διαυγεστάτων ναμάτων της οποίας, ηρέσκετο απανειλημμένως να κατοπτρίζηται.

Όντως εν ιλιγγιώδει εκπλήξει είδομεν την εμφάνισιν της ενσαρκώσεως της ιδέας του κάλλους, ήτις εν όλη τη επιβολή του μεγαλείου αυτής, προσήρχετο παρά την πηγήν, ίνα δρέψη τα εκεί μικρά αυτοφυή ανθύλλια, ων το μεθυστικόν άρωμα εν μαγευτική μετ’ αυτής αρμονία, προσέδιδεν την εντύπωσιν εικόνος ης την σύλληψιν αδύνατον ανθρωπίνη φαντασία να συλλάβη, έτι δε δυσχερέστερον ανθρωπίνη χειρ να εκτελέση. Μόνον οι επισκεφθέντες τους ιερούς των Τεμπών τόπους, κατά την παρελθούσαν Κυριακήν, δύνανται να βεβαιώσωσι την εκτύλιξιν των αλλεπαλλήλων τούτων εικόνων.

---

[1] Ηρόδοτος (Ηρόδοτος Ζ΄ 129) αναφέρει πως, σύμφωνα με την παράδοση, ο Ποσειδώνας άνοιξε τον αυλώνα των Τεμπών, ανάμεσα στα βουνά Όλυμπο και Όσσα, για να βρει διέξοδο στη θάλασσα ο Πηνειός και να φανεί η κατακλυσμένη με νερά θεσσαλική πεδιάδα. Ακριβής μετάφραση από τον Ηρόδοτο: Λέγεται ότι, στην αρχαιότητα, η Θεσσαλία ήταν λίμνη — μια αρκετά αληθοφανής θεωρία, αφού ολόκληρη η χώρα περικλείεται από ψηλά βουνά. Ανατολικά είναι το μεγάλο φράγμα του Πήλιου και της Όσσας, δυο βουνών που η βάση τους είναι εννιαία· μετά είναι η οροσειρά του Ολύμπου στα βόρεια, της Πίνδου στα δυτικά και της Όθρης στα νότια. Στο κέντρο αυτού του δακτυλίου από βουνά είναι η κοίλη πεδιάδα της Θεσσαλίας. Αρκετά πο­τάμια χύνονται σ αυτήν, από τα οποία τα γνωστότερα είναι ο Πηνειός, ο Απιδανός, ο Ονόχωνος, ο Ενιπέας και ο Πάμισος· όλοι αυτοί πηγάζουν από τα γύρω βουνά, ενώνονται σ’ ένα μοναδικό ρεύμα και βρίσκουν τον δρόμο τους προς τη θάλασσα από τη στενή κοιλάδα. Αφού ενω­θούν, τα ονόματα των άλλων ποταμών ξεχνιούνται και το ποτάμι είναι γνωστό μόνο ως Πηνειός. Η παράδοση, λοι­πόν, λέει ότι, πριν δημιουργηθεί η χαράδρα, όταν δεν υ­πήρχε διέξοδος για το νερό, τα ποτάμια αυτά, μολονότι, όπως και η λίμνη Βοιβηίδα, δεν είχαν ακόμα ονόματα, κυλούσαν από τα βουνά με τον ίδιο όγκο νερού που έχουν και σήμερα, μετατρέποντας τη Θεσσαλία σε μεσογειακή θάλασσα. Οι ιθαγενείς της Θεσσαλίας πιστεύουν ότι η χαράδρα που αποτελεί διέξοδο του ποταμού δημιουργήθηκε από τον Ποσειδώνα κι η ιστορία δεν είναι καθόλου παράδοξη· αν πιστεύει κανείς ότι ο Ποσειδώνας κουνάει τη γη κι είναι υπεύθυνος για τα χάσματα που προκαλούν οι σεισμοί, τότε και μόνο η θέα αυτής της τοποθεσίας είναι αρκετή για να τον πείσει ότι πρόκειται για έργο του. Εμένα  πάντως μου φαίνεται ότι τη ρήγμα ανάμεσα στα βουνά δημιουργήθηκε από κάποιο σεισμό.

[2] Διόδωρος Σικελιώτης(80-20 π.Χ) – Diodoros Cicily in twelve Volumes with an englishTranslation by C. H. Oldfather, William Heinemann LTD, London 1953, Vol. II, Book IV, 6-7, σελ. 402.

[3] Ο Ποσειδώνας εκφράζει παράλληλα τη δύναμη του υγρού στοιχείου και θεωρούνταν υπεύθυνος για τα συστήματα των υδάτων, τη διακίνησή τους πάνω στη γη και κάτω από την επιφάνειά της, για τους ποταμούς, τις πηγές, τις λίμνες, τις πλημμύρες και άλλα παρόμοια φαινόμενα. Με την επωνυμία Κρηνναίος και Πυλαίος τιμάται στην αναθηματική στήλη που στήθηκε στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. πλάι σε κρήνη που βρισκόταν κοντά σε πύλη της αρχαίας Λάρισας. Αντίγραφό βρίσκεται τοποθετημένο στη θέση που βρέθηκε, στην οδό Δήμητρας, από την πλευρά του Φρουρίου.

[4] Αγίας Παρασκευής.

[5] François C.H.L. Pouqueville, «Ταξίδι στην Ελλάδα Μακεδονία, Θεσσαλία», Αφοί Τολίδη 1995, σ.267.

[6] Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, Τα κάστρα του Πλαταμώνα και της Ωριάς Τεμπών και ο τεκές του Χασάν Μπαμπά, Θεσ/νίκη 1972, σελ.107.

[7] Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’60 υπήρχε ο αρχαίος δρόμος και εξυπηρετούσε τις μέχρι τότε ανάγκες κυρίως των κατοίκων της περιοχής..

[8] Κελάρυσμα; παφλασμός; μουρμουρητό